| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[261]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1279]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[839]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1207]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[398]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[553]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[154]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[291]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[276]
|
|
ЖКХ, строительство
[132]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[221]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[669]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[375]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[154]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[92]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[22]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[102]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[365]
|
|
История, философия
[237]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[152]
|
|
литература
[41]
|
|
здоровье
[463]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[121]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2009 » Ахсынньы » 13 » Кыттыґыннарбатахтарынаа±ар кыттыґыннарбыттара ордук
Кыттыґыннарбатахтарынаа±ар кыттыґыннарбыттара ордук | 19:15 |
Кыттыһыннарбатахтарынааҕар кыттыһыннарбыттара ордук
Омук УОЛА
Суруйууларбар туох да саІаны арыйбаппын, барыта баары суруйабын, бэйэм тугу билбиппин – көрбүппүн бүгµҥҥү олоххо тэҥнээн ырытабын.
Ґгµс киґи санаатын тµмэн, элбэхтик «ыстаан» баран, бэйэм кірµµм туохха тиийэн ордук кырыыламмытын хатыыламмытын талан, кими эрэ кытта санаа µллэстэн уоскуйаары сурукка– бичиккэ тиґэбин.
Холобур, бэйэм испэр иитиэхтии сылдьар санаам ыанньыйбыт былыттыы хойдон харааран баран, ыарык буолан баттыы сырытта±ына, ол санаам сіптііх курдугун туоґулуур ханна эмэ, биир эмэ этиини да буллахпына дьэ били хара былыттан ыа±астаах уунан кутарын кэриэтэ биирдэ то±о тэбиибин.
Ол курдук, мин кірдіхпµнэ, аан дойду µрдµнэн киґи айма±ы соруйан куттуур туох эрэ психологическай сэрии бара турар. Ким билэр, ба±ар сотору, кырдьык да, икки атахтаах сир µрдµттэн кі±µрµµ тµґэр гына туох эрэ алдьархай буоларын ыралыыллара буолуо.
Ити мин араас сыстыганнаах ыарыылар эпидемиялара – пандемиялара туран эрэр диэн сырыы аайы улахан айдааны тардалларын этэбин. Ол эбэтэр, били айдааннаах кітірбµт кириибэ, атипичнай пневмония, билигин кэлбит аатырар сибиинньэ дьаІа, кэлин тиґэ±эр, СПИД ыарыыбыт барыта, сэрэйбитим курдук, сымыйа, оІоґук аатырдылар. Бу барыс инниттэн киґи диэн кыыл о±уруктаах оботтоох ійµн содула.
Биллэн турар, киґи аймах ійі – санаата тіґінін сытыйан иґэр да, оччонон ыарыы арааґа эмиэ µінэ – кійµµрэ элбээн, кыыба±ата кыйбаІныыра µксээн иґэр. Ол да буоллар, бу эмп µйэтигэр оспа, чума, холера курдук элбэх тыыны былдьыыр ыарыы, киґи бэйэтэ айан таґаарбата±ына, эмискэ хантан да ірі туран кэлиэ суо±а дии саныыбын.
Оттон СПИД-кэ эргилиннэххэ; «бу ыарыы билигин саІа арыллыбата±а, 200 сыл аннараа іттµттэн быґа баар этэ,» - диир Гор Ширдел диэн бырааґы кытары сібµлэґэбин. Кини бу ыарыы хаґан да эмтэммэт дииллэрин утаран, икки пациены бэйэтэ эмтээн µтµірдµбµт киґи буолар. Оттон 1993 с. Р.Уиллнер диэн доктор ВИЧ инфекциялаах хааны бэйэтигэр куттан баран ыалдьыбатах. Бу эксперимени то±о оІорбутун кини маннык быґаарар: «Я делаю это, чтобы положить конец величайшей смертельной лжи в истории медицины.» Гор Ширдел статистика туґунан іссі кµµстээх этиилээх:
- статистика кырдьык аІардаах, онон сымыйатаа±ар іссі кµµстээх, - диэн.
СПИД тар±анарын туґунан статистика±а итэ±эйдэххэ, Африка эстибитэ ырааппыт буолуо эбит, ордук СПИДинэн сутуллубут ЮАР нэґилиэнньэтэ кі±µрµіхтээ±эр 1986 – 1999сс. 1,7 тігµл элбээбит. Онон бу суруйуу ааптара Григорий Малай («АиФ» №50 2009 г.) тµмµгэр этэр: «Эпидемия СПИДа, якобы угрожающая миру, - выгодный бизнес проект, у истоков которого стояли крупнейшие фармацевтические корпорации и коррумпированные чиновники международных медицинских организаций. Бизнес на смерти.»
Манннык сµдµ хабааннаах албын баар эбит буолла±ына, уонна кэлэн киґи аны кимиэхэ туохха итэ±эйиэй. Биґиги статистикабыт тугу кірдірірµй? Холобур, орто хамнас
25 000 солк. µґµ, киґи да сонньуйар мин куорат олохтоохторуттан биир ыйы быґа орто µлэґиттэртэн (суоппар, быраас, учуутал, урбаанньыт, остуорас, баан µлэґитэ, ювелир, чааґынай тэрилтэ µлэґитэ, атыыґыт курдук µлэґиттэр) ыйыталаґан хомуйбут кірдірµµм ортотунан тахсара - 17740 солк. бу иґигэр саамай улахан хамнас 40000 солк. (урбаанньык), саамай кыра – 7000 солк. (остуорас) тэІнэґэр.
Бу куоракка, тыа сиригэр тахсан аа±ар киґи, мантан быстар кыра сыыппара тахсара чуолкай. Јссі бу дьон ілірбµт хамнастарын µллэрэргэ µлэтэ суохтары иитимнилэрин, о±олорун, кыамматтарын – кырдьа±астарын холбуу тутан хомуйан кірір киґи биирдии киґиэхэ тіґі тиксиэ эбитэ буолла. Итинник аа±ар судаарыстыба±а туох да барыґа суох. Дьэ манна сытар статистика сымыйатаа±ар ордук кµµстээ±э.
Сорохтор бу киґи куруук олох куґа±ан эрэ іттµн була сатаан хасыґар дииргит буолуо, ол эрэн кимтэн да тутулуга суох бэйэм санаам ситимин батыґабын, онон ким тібіті хайдах буґарарынан ылынаргыт кіІµлгµт. Биґиги сахалар бу міккµірдээх µйэ±э хайдах эрэ ійбµтµн – санаабытын ыраастанан, кэлэр кілµінэбит туґугар бэйэбитин бэйэбит кімµскэниэх тустаахпыт диэн санаанан салайтаран суруйабын.
Маныаха кырдьыгы арааран ылан, баарынан этэр кыралаан да буоллар син туох эрэ туґалаах буолуо дии саныыбын. Улуу нуучча норуотун саґыл, куобах уонна бітµµк туґунан остуоруйатын ійдµµргµт буолуо. Оттон олоххо остуоруйа±а курдук хотуурдаах бітµµк тиийэн кэлбэтэ чуолкай. Холобур, мин кыра мас дьиэлээхпин, ол дьиэбэр туох кыґал±аттан эбитэ буолла, бу тµµннэри суруйа олоробун. Аттыбытыгар µс этээстээх сµдµ улахан чааґынай таас дьиэ дэндэйэн тахсыбыта хас да сыл буолла. Хайа бэйэлээхтэр ити µлµгэр сыаналаах тутууну туттан эрэллэрэ буолла диэн таайабын эрэ. Хаґан да кими да ордук санаабаппын эрээри, чімчікі±і син араас ыйытыктар µіскµµллэр. Итиниэхэ куораппыт дьаґалтата болуоссаттары тупсарарга хас эмэ сµµґµнэн моллµйµінµ куталларын дьиэтэ суохтар сµіргµлээн суруйбуттарын эмиэ санаан кэлэ±ин.
Аны ити мэІэ бырайыак туґунан элбэ±и истэн – билэн эрэбит да, хайдах да гынан, хайаан халаан уутун, биитэр сµµрэн иґэр аты тохтотуоІ баарай. Оччо – бачча тыґынчанан киґини а±алан саба тутуох аатыраллар да, ол сыыппара хас эмэ бµк барда±ына кіІµлэ быґыылаах. Оччо элбэх айахтаа±ы аґаттахха – таІыннардахха табыллар ини. Эттилэр да а±алыахтара.
Оччотугар мин этиилээхпин. Ґлэґит дьоІІо эт - µµт, балык µчµгэй иІэмтэлээх аґылык наада буолар ини. Ол барыта биґиги тыабыт сиригэр баарын умнубуттар бадахтаах. Оттон кытайдар доширактарын бэлэмнээн ахан олордохторо. Бу µлµгэр µтµмэн µгµс харчы кутулларыттан, таарыйа, онон сылтаан, тыабыт сирин бырайыагы аґынан - µілµнэн хааччыйар курдук гына ірі тутан кэбиґиэххэ баар эбит. Тыа сиригэр тіґілііх киґи µлэтэ суох хаама сылдьарый, тіґілііх сир – уот таах хаалан сытарый. Ґчµгэй а±айдык µбµлµµр киґи эргиччи тигинии тµґµі этэ, уйгу – быйаІ, ас - µіл дэлэйиэ этэ. Дьон барахсан µірэ – кіті µлэлээн да кірµі этилэр.
Онон саха тµілбэтин туґунан саныыр µрдµк сололоохтор баар буоллаххытына, ити бэйэлээх µптээх бырайыакка кытыаран, тыа хаґаайыстыбатын тµргэнник ата±ар туруоруохха сіп дии саныыбын.
Мин кірдіхпµнэ, биґиги кыра омуктар, ити бырайыакка атыннык туґанар гына кыттыґар кыахпыт суох. ДьиІнээх сайдыылаах дойдуга олорорбут буоллар биллэн туран, ол туґа туґунан буолуо этэ. Оттон билигин дойдубут сайдыытын таґыма адьас атын µктэлгэ турар. Арассыыйа олохтоохторо ійбµт – санаабыт бу иннинэ олорон кэлбит олохпут хаатыттан тахса илик. Мээнэ±э ити ыарыылар тустарынан суруйбатым.
Улахан тібілііхтір барахсаттар аан дойду таґымыгар киґи – аймах ійµн – санаатын ити µлµгэр эргитэ иирдэ олордохторо. МэІэ бырайыак Сахабыт Сиригэр эрэ буолбакка, бµтµн Арассыыйа±а мэІэ аатырда. Онон тыа сирин олохтоохторо, ійдµіх тустаахпыт, дойдубут со±уруу ітті эмиэ бэйэбит дойдубут, ханна эрэ ыраах сытар со±уруу дойду буолбатах. Биґиги эмиэ аґынан - µілµнэн кыттыґабыт, онно судаарыстыба ійібµлэ биґиэхэ эмиэ наада диэн туруорсуо±уІ.
Кыттыґыннарбатахтарынаа±ар кыттыґыннарбыттара ордук ини диэн баран, олорон биэримиэ±иІ. Ба±ар ким эрэ истэн туох эмэ санаа эбиэ – сабыа, сайыннарыа, уларытан – тэлэритэн ханан эрэ ханарытан, ба±ар туох эмэ туґа тахсаарай диэн суруксуттаатым. Онно эбии биир кырдьыксыт хаґыаттан республикабыт бюджетын, киирэр – тахсар µбµн туґунан син удума±алатар буоллубут. Онно эбии дьокутааттарбытыгар куоластыылларыгар тібі туґата суох буолбутун, «ээх» - дииргэ илии эрэ туґалыырын туґунан суруйан турабын.
Республикабыт бюджетын кыратык ырытан кірµі±µІ. Быыбардар хайдах баралларын быыбардааччылар бэйэ±ит билэ±ит. Хас биирдии дьокутаат дойдутугар оскуола балыыґа эІин туттарыах буолан тылын биэрэр. Элбэх дьокутаат ба±а санаата эбиллэн, ол сумма 35 – 40 млрд. солкуобайга тиийэр. Оттон инвестиционнай программа±а итинтэн кырата 10 тогµл аччыгый µп кірµллэр. Ону дьокутааттарбыт тібілірµн µлэлэтэр эрдэхтэринэ, µс бастакы ыІырыыга син туруорсан мік굴эн кіріллір эбит, кэлин талыллыбыттарбыт хайыґан да кірбіккі, «чэ буоллун» - дииллэр. 2010 с. ити программа±а 4,3 млрд. солк. кірµллµбµт 3,2 млрд. солк. республика бюджетыттан, + 1,1 млрд. солк. 2% - наах «Алроса» дохуотуттан.
Аны республика бідіІ ороскуоттарын ылан кірдіххі, холобур, 2008с. ВСТО проегар 160 млрд. солк. инвестиция быґыытынан кірµллµбµт. Ол µптэн республика бюджетыгар нолуок быґыытынан баара суо±а 75,6 млн. солк. эргийбит.
Бу тиийэн кэлбит 2010 с. бюджекка ВСТО-±а анаан – 512 млн. солк. кірµллµбµт, бу нефть хампаанньаларыгар кімі быґыытынан, оттон тутууга 502млн. солк. Маны республикабытыгар барар бары тутууга µллэриІ. Онон µтµмэн элбэх µп республика бюджетыттан МэІэ бырайыакка кутулла олорор.
Бу сыыппаралар халлаантан тµспэтилэр, «ЯВ» хаґыат 04.12.2009с. «Экономика» балаґаттан киирдилэр.
Кµндµ аа±ааччылар, онон бэйэ±ит ырытан сыаналаан кірµІ, ити µіґээ этэрбин туруорсар то±оостоох дуу, эбэтэр быар куустан олорорбут ордук дуу?
Омук Уола
13.12.2009с.
Дьокуускай к.
|
|
Views: 1719 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 1 Ыалдьыттар (гостей): 1 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
