Сүрүн сирэй | Бэлиэтэнии | Киирии | Сахалыы бичик (шрифт)Уруй-айхал, Гость ! | RSS
Бу сир талбата (меню)
News topics
Политика.Митинги. Пикеты. Партии [900]
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения [263]
Суд-закон.МВД.Криминал [1282]
Право, закон [323]
Экономика и СЭР [840]
Власть Правительство Ил Тумэн [1208]
Мэрия, районы, муниципалитеты [400]
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО [215]
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка [557]
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги [156]
Коррупция [862]
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство [294]
Социалка, пенсия, жилье [277]
ЖКХ, строительство [133]
Образование и наука. Школа. Детсад [215]
Люди. Человек. Народ. Общество [226]
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет. [672]
Алмазы Анабара [161]
http://alanab.ykt.ru//
Земля. Недра [240]
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода [380]
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ [158]
Промышленность [43]
Нефтегаз [284]
Нац. вопрос [284]
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации [65]
Дьикти. О невероятном [183]
Выборы [661]
Айыы үөрэҕэ [122]
Хоһооннор [5]
Ырыа-тойук [23]
Ыһыах, олоҥхо [106]
Култуура, итэҕэл, искусство [366]
История, философия [244]
Тюрки [76]
Саха [164]
литература [42]
здоровье [468]
Юмор, сатира, критика [14]
Реклама [7]
Спорт [123]
В мире [86]
Слухи [25]
Эрнст Березкин [88]
Моё дело [109]
Геннадий Федоров [11]
BingHan [4]
Main » 2025 » Ыам ыйа » 23 » Эмэгэт туһунан. СЭРГЭ АЛГЫҺА. Тиэргэн алгыһа. Аалы ыытар алгыс:. Сэргэни тыыннаһы
Эмэгэт туһунан. СЭРГЭ АЛГЫҺА. Тиэргэн алгыһа. Аалы ыытар алгыс:. Сэргэни тыыннаһы
09:34
:Тэрис
Сэргэ туомнара – сэргэҕэ аналлаах туомнар.

Көрүҥнэрэ: 1) сэргэ маһын алгыһа, 2) сэргэ оннун алгыһа, 3) сэргэни туруоруу, 4) сэргэҕэ сыл аайы оҥоһуллар алгыс, 5) сэргэттэн көрдөһүү, 6) сэргэни сөргүтүү, 7) сэргэни көһөрүү, 8) сэргэни саҥа сиргэ көһөрөн туруоруу алгыһа, 9) сэргэни харайыы алгыһа.

Сэргэни тууруу

Сэргэни тууран ыллахха, сири оһоруу диэн туом оноһуллар:

– Сэргэни тууруллар.
– Сэргэ турбут уҥкучаҕар сиэл уонна алаадьы угуллар.
– Буорунан толоруллар.
– Кырыһынан бүрүйүллэр.
– Алгыс этиллэр.

Онно сүрүн тыл:
Бу сиргэ
Күөх от үүнэн күөгэйэн таҕыстын.

Сэргэни ханна гыныы:

– Атын сэргэни олордуу.
– Сэргэни илдьэ барыы.
– Сэргэни ойуурга илдьэн харайыы.

Бу тубэлтэҕэ син биир саҥа сэргэни туруорар курдук туттуллар. Аһыыллар, алгыс этиллэр. Буорунан толоруллубат. Баай дьон сэргэлэрин илдьэ бараллар.

Эмэҕирбит эҥин сэргэни ойуурга киллэрэн маннык дьаһыйыллар:

– Маска өйөннөрөн ууруллар.
– Чөкө сытыары эмиэ ууруллар.

Тэрис
Эмэгэт туһунан

Ымыы диэн бэйэ санаатын бөҕөргөтүү тирэҕэ.

Эмэгэт диэн сүрдээх эбэтэр күүстээх малы ааттыыллар. Былыр эмэгэттэр суолталарынан уратылаһаллара. Аҕа ууһа бэйэтэ эмэгэттээх буолара. Холобур, хаҥаластар нууччалар кэлбитэрин кэннэ, сэрииттэн куоттаран эмэгэттэрин уларыппыттара биллэр. Онтон кыра эмэгэттэр диэн элбэх этилэр. Туох баҕарар эмэгэт буолуон сөп. Эмэгэт кистэлэҥэ диэн бэйэтигэр күүһү илдьэ сылдьарыгар буолар. Кэмэ кэллэҕинэ, ити күүһү кимиэхэ эрэ биэрэр. Онуоха сорох күүһэ бэйэтигэр хааллаҕына, эмэгэт быһыытынан сылдьар. Оттон күүһүн барытын биэрдэҕинэ, көннөрү малга кубулуйар.

Мал эмэгэт буоларыгар киһи суолталаах. Киһи ханнык баҕарар малга бэйэтин күүһүн иҥэриэн сөп. Ол малы даҕаны киһи бэйэтэ өйдүүрүнэн ааттыан сөп. Холобур, мас лоскуйун ылан баран Байанай диэн ааттыа уонна Байанайга аналлаах күүһү иҥэриэ, оччоҕо бу мас лоскуйа Байанай эмэгэтэ буолуо.

Оҥоһуу

Эмэгэттэр кумааҕы, талах, мас, туой, тимир, туос буолуохтарын сөп.
[15:39, 16.05.2025] Тэрчи: Эргэ турар сэргэ бэйэтэ эмэҕирэн сууллуор диэри ким да тыыппат , тоҕо? Сэргэ туурарга , көһөрөргө анала суох, сэргэ аҕыс үйэ тухары айгыраабатын, тоҕус үйэ тухары толугураабатын диэн алгыс тыллардаах.
Сэргэ бэйэтэ сууллубутун тыаҕа икки ачаахтаах маска туруору өйөннөрөн ууруохтаах. Сыппат


: СЭРГЭ АЛГЫҺА

Тоҕуса уостаах
Аар баҕах сэргэм иччитэ,
Үс булас булас быһаҕаһа,
Хатыҥ мас торуоскалаах
Сэргэ иччитэ
Мотой тойон эһэм оҕоннбор.
Эйигиттэн көрдөһөрүм да күннэээ,
Аартаһарым да ахсааннаах!
Быстан-быстан была буолбут,
Тохтон-тохтон тобох буолбут,
Баранан-баранан барахсан буолбут,
Кэҥсиги кэтэспит,
Муҥсукка моҥолдьуйбут,
Туох сахтан туорхаһыйан сылдьар
Токур уоҥуохтаах туум
тулаайах бэйэм,
Түөрт сүһүөхпүнэн сүгүрүйдэнэн
Көрдөһөр кэм кэрдиим,
Бото болдьоҕум буолла.
Үөһээ дайдыга үс хаттыгастаах
Үөлэт маҥан халлаан
Үрүт кырыытыгар
Үөскээн-төрүөн олорор
Үүс тыһа үргүлдьүлээх,
Үкэр куйаас тыыннаах,
Үрүҥ туорум былыт олбохтоох.

Быттыккар быркылатан,
Хойоҥноох хонноххор хорҕотон,
Көмнөхтөөх баай харыйа саҕа
Көй чаҕылҕан тыыммытын
Бэйэҕэр эрчийэн,
Орто м…

: Сэргэ алгыһа

Тоҕус уостаах
Аар баҕах сэргэм иччитэ,
Үс булас, булас быһаҕаһа
Хатыҥ мас торуоскалаах
Сэргэ иччитэ
Мотой Тойон эһэм оҕонньор,
Эйигиттэн көрдөһөрүм да күннээх,
Ааттаһарым да ахсааннаах!
Быстан-быстан была буолбут,
Тохтон-тохтон тобох буолбут,
Баранан-баранан барахсан
буолбут,
Кэҥсиги кэтэспит,
Муҥсукка моҥолдьуйбут,
Туох сахтан туорхаһыйан сылдьар
Токур уҥуохтаах туун тулаайах
бэйэм
Түөрт сүһүөхпүнэн сүгүрэйдэнэн
Көрдөһөр кэм-кэрдиим,
Бото-болдьоҕум буолла.
Үөһээ дайдыга үс хаттыгастаах
Үөлэт маҥан халлаан
Үрүт кырыытыгар
Үөскээн-төрүөн олорор
Үүс тыһа үргүлдьүлээх,
Үкэр куйаас тыыннаах,
Үрүҥ туорум былыт олбохтоох,
……………………………...........
Быттыккар быркылатан,
Хойоҥноох хонноххор
хорҕотон,
Көмнөхтөөх баай харыйа саҕа
Көй чаҕылҕан тыыммытын
Бэйэҕэр эрчийэн,
Орто мыраан дайдыга
Оһол өлүү улааттаҕына,
Харкырыыр хабдьы саҕа
Айыы сириэһининэн урсуннаан,
Кэлбиттэри кэбэлитэҥҥин,
Күтүрдэри күрэтэҥҥин,
Дьоллоох тиэргэммитигэр
тохтотума,
Киэргэллээх тиэргэммитигэр
киллэримэ!
Г.М. Васильев суруйуутуттан. 1944 с.[6, 14–16 с.]

Тиэргэн алгыһа

(Тиэргэн ортотугар уот оттуллар,
кытыйаҕа суорат кутуллар уонна тула ыһыллар.)
Үрүҥ тунах, үрүҥ тунах, үрүҥ тунах,
Ас үрдэ, ас үрдэ, ас үрдэ!
Үрүҥ тунах, үрүҥ тунах, үрүҥ тунах!
Илгэ-быйаҥ эҥээрдээх
Эдьэн Иэйэхсит эбэбит,
Эн ааккын ааттаан
Иһэгэй тиэргэн эрэмэҕин иннигэр
Көрдөһөр күммүт буолла!
Ыыраахтааҕы ыырыма,
Тумустааҕы туурума,
Суон сүлдьүгэскин төлөрүтүмэ,
Халыҥ халҕаҥҥын халбарытыма,
Көмүс уйаҕын көлбөҕүрдүмэ,
Томторуктааххын туоратыма,
Мүһэлээххин мүччүрүтүмэ,
Суҥнаах ытыстан,
Соргулаах иэдэстэн,
Төлкөлөөх түөрэхтэн,
Төлөккөй төрүөхтэн!
Уруй, үрүҥ илгэ!
Уруй, үрүҥ илгэ!
Уруй, үрүҥ илгэ!
А.А. Акимова тылыттанП.Т. Степанов суруйбут. 1945 с.[

Аалы ыытар алгыс:

Аал оҥордубут, Кутурук салайар киһилээтибит,
Арыгы астаатыбыт, Кирбитин тэйиттин диэн, Хохпутун хомуйдун диэн,
Ыарыыбытын ыллын диэн, Эргэ таҥаспыт Элэмээтин уктубут,
Сүүрүгү кытта Сүгүлүн, Көмүөлү кытта Көс,
Хотугу эмээхситтэр Дойдуларыгар Хорҕой,
Дьыл Оҕуһун дойдутугар Тимир,
Баһыҥ саллайдын, Кутуругуҥ суптуйдун, Бэттэх эргиллимэ,
Биһиги диэки хайыһыма.
Дом!

Ыам ыйын15 күн диэки. Уу оҕуһун мөҥүрүүрэ. Уу оҕуһа диэн аҥыр биир аата. Кини кэлбитэ биллэр. Ууга тумсун уган баран мөҥүрээн барар. Онтуката ыраахтан иһиллэр.
Чөкчөҥө кэлэрэ. Чөкчөҥө кэллэҕинэ биллэр. Күөл кытыытыгар мусталлар. Чөк-чөк диэн саҥалаахтар. Сэргэ төбөтүгэр кыракый сорбох оҥоһуллар. Итини эмиэ сэргэ чөкчөҥөтө дииллэр. Бу үүнүүнү-быйаҥы көрдөрөр.

Сэргэ иччитэ.
Ханнык баҕарар дьиэҕэ сэргэ баар. Көстөр сэргэ таһынан көстүбэт сэргэ диэн эмиэ баар. Сэргэлээх тиэргэн көстөр сэргэлээх. Онтон сэргэ суох буоллаҕына, көстүбэт сэргэ дьиэ иһигэр баар. Дьиэ сэргэтэ баҕахтан алгыһы ылан дьиэҕэ иҥэрэр.  Көстөр сэргэни аһатыы ыам ыйыгар оҥоһуллар. Сэргэ түөрт өттүгэр арыылаах алаадьы ууруллар. Онтон дьиэҕэ алгыс балаҕан ыйыгар оҥоһуллар. Кыратык дьиэ ортотугар уот уматан буруолатыллар.

Сэргэ аныгы алгыһа:

Үрүҥ Айыы Тойон
Тайаҕа,
Орто дойду,
Ортотугар турааччы,
Халлаантан
Тутулуктааччы,
Сиртэн
Ситимнээччи
Тойон Түһүмэл,
Айхал!
Айыы суолун
Арыйа,
Күн суолун
Көрдөрө,
Айхалы
Аныы,
Уруйу
Тосхойо
Тур!
Дом!

Дьүһүнэ.
Тойон Түһүмэл уҥа илиитигэр сэргэлээх, хаҥас илиитигэр ооҕуй оҕустаах.

Түһүлгэни былыргылыы киэргэтэн оҥорор уонна салама тардар наада.
Бастаан илин диэки уот буолар, онтон баҕах анньыллар, үсүһүнэн түһүлгэ буолар.

Сэргэни тыыннаһын диэн оҥоһуллуохтаах.

Киһи биилин саҕа үрдүккэ быа баайыллар. Быаҕа сэргэ үс өттүнэн күөх от сүүмэҕэ кыбытыллар, окко кымыс кутуллар.
Сэргэттэн илин диэки үс хаамыы тэйиччи уот олоҕо оҥоһуллар (суолга оҥорботтор). Тэрээһинигэр испиискэ, үрүҥ сиэл, алаадьы, арыы, кымыс, дэйбиир ууруллаллар.
Сэргэ ытыгын тэриирэ:
- 9 суоллаах чороонноох.
- 3 суолталаах матаарчах.
- Сиэлинэн хатыллыбыт салама.
- Быанан хатыллыбыт икки кулгаахтаах сэлэ.
- Салаалаах кутуруктаах хамыйах.
- Кыллах ыаҕас.
- Кылаах саар ыаҕас.
- Үс тоҕус хатыҥ сэтир.
- 3 кэрдиистээх сэргэ.
- Эриэн кыһыл сукуна кыбытыылаах сулардаах көнтөс.
- Кыракый биир чуораан.



Аныгы кэмнэ иччигэ хайыһыы.
Билигин иччини барытын көрдөрөр туостаах буолуллуохтаах. Ити туос алгыс бэлиэ курдук болоох буолуон сөп. Былыр кымыс булкуйар симиири уһаайаҕынан булкуйар этилэр. Ити уһаайах угугар алгыстыы турар киһи бодотун оҥорор этилэр. Итинник бэлиэ наада.
Ити бэлиэ иччилинэрин туһугар саас ыам ыйыгар туоһу сиргэ ууруохха наада. Оччоҕо сир күүһүн ылар. Бу малы дьиэҕэ ууруллар. Туох эрэ кыһалга кыһайдаҕына, ити туоска хайыһан алгыс этиэххэ сөп. Көннөру тылы да этиэххэ сөп. Арыынан биһэн аһатыахха сөп.
Category: Айыы үөрэҕэ | Views: 299 | Added by: uhhan1
Total comments: 0
Only registered users can add comments.
[ Registration | Login ]
Сонуннар күннэринэн
«  Ыам ыйа 2025  »
Бн Оп Сэ Чп Бт Сб Бс
   1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031
Көрдөө (поиск)
Атын сирдэр
Ааҕыылар
Баар бары (online): 6
Ыалдьыттар (гостей): 6
Кыттааччылар (пользователей): 0
Copyright Uhhan © 2025