| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1282]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[557]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[156]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[277]
|
|
ЖКХ, строительство
[133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[226]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[672]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[158]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[122]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[106]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[366]
|
|
История, философия
[244]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[164]
|
|
литература
[42]
|
|
здоровье
[468]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[123]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2025 » Ыам ыйа » 23 » Хотугу эмээххиттэргэ бэлэх туома (хотугу ыарыылары үтэйии)..
Хотугу эмээххиттэргэ бэлэх туома (хотугу ыарыылары үтэйии).. | 09:41 |
Хотугу эмээххиттэргэ бэлэх туома (хотугу ыарыылары үтэйии)..
Таҥ Бүө
Аман өс.
Хомуһуннаах хоту дойду– аллараа дойдуттан биирдэрэ, хоту диэки баар, орто дойдуттан балачча чугас. Манна ыарыыны көбүтэр абааһылар бааллар. Кинилэри ыарыы төрдө диэн ааттыыллар. Ыарыы төрдө 9. Онон кинилэр 9 ыарыыны көбүтэллэр. Сороҕор кинилэри хотугу эмээхситтэр дииллэр. Киһи бу абааһылартан күрүө туттан көмүскэниэхтээх.
Манна ыарыы төрүттэрэ ааттаммыттар. Уратылара диэн бары нуучча буолаллар. Ол аата нуучча кэлбитин кэннэ бу өйдөбүл үөскээбит. Иирэр Саар кыргыттарын туһунан өйдөбүл эмиэ оннук. Онон бу өйдөбүллэр ис сибээстээхтэр. Ол гынан баран хотугу эмээхситтэр тустарынан көрүүгэ ыарыы төрдө ордук чуолкайдык этиллибит. Ол да иһин бу көрүү быдан баһыйбыта.
Хотугу эмээхситтэр эт-сиин ыарыытын көбүтээччи абааһылар буолаллар. Нуучча кэлиэн иннинэ ыарыы үөрдэрэ нуучча эмээххиттэрэ буолан кубулунан хоту баран олохсуйаллар. Кинилэри тоҕус булгунньахха олороллор дииллэр. Кинилэр ахсааннара эмиэ тоҕус эрээри сорохторун ааттара биллибэт:
Киэҥ Тайахтаах Хотун – Күн Өгүрүппүөнэ Хотун атын аата, арыт Тайахтаах Дьаадьай дииллэр;
Таныыта суох Даарыйа;
Мунна суох Мотуруона;
Тайахтаах Натаалыйа. Кинини атыннык Көлгөмнөөх Көлүчүөхэ дииллэр.
Хотугу эмээхситтэргэ бэлэх – муус барар кэмигэр хотугу ыарыы төрүттэригэр ыарыыны тардалларыгар анаан бэлэхтээх болуот ыыталлар. Ити эмтэнэр кэрэххэ киирсэр.
Былыр, саас өрүс мууһа көтөҕүллүбүтүн кэннэ, муус ыраастаныыта (болуоту) өрүһү таҥнары ыыталлар.
Хотугу тайахтаахтарга киирэргэ тэриир маннык этэ:
-Тоҕус бөрүөк оҥоһуллар.
-Тоҕус мас үрүүмпэҕэ арыгы кутуллар.
-Сиинньэ, өндөй бүтүү маһынан оҥоһуллаллар.
-Ала ситии, атырдьах мас бааллар.
Аал оҥороллор:
-Түөрт муннуктаах.
-9 мастаах.
-Туората биир хаамыыттан ордук.
-Уһуна биир саһаан кэриҥэ.
-Икки сиринэн титирик көпсөлөөх.
-Маһа хатырыктыын сылдьар.
Болуокка туох угуллара:
-Солко былаат.
-Иһит арыгы.
-Сур солоҥдо эбэтэр балык.
Болуокка туох баара:
-Мас оҕус.
-Мас киһи (хаптаһынтан төбөтүн бэлиэтээн моонньунан кыратык кыһан баран, хара бытыктаах, халлаан күөх харахтаах гынаҕын).
-Арыгы (ордук, буокка барсар).
Былыр сырыы киһи түөрт уонус дьахтарыгар түөрэҕэ түҥнэстэр диэн өйдөбүл баар. Оннук киһи түөрт уонус дьахтарын кэнниттэн сүүрүктээх ууну булан баркытын устан сүүрүккэ ыытар.
Кэрэҕи уу устун ыытарга кыра кыыллар – солоҥдо, атын да кыра кыыллар туһаныллаллар, ону таһынан маһынан чуучула кытта оҥоһуллар. Атыннык эттэххэ, хааннаах бэрик маһынан солбуйуллар. Ити ураты уунан кэрэх ыытыы өлүүгэ буолбакка, аньыыны-хараны ыраастыырга, ыарыыттан эмтэнэргэ анаан туһаныллар.
Сахаҕа биир ураты көрүҥүнэн кэрэҕи өрүс, үрэх устун ыытыы буола. Бу төрдө икки. Бастакытынан, былыр өлүү уута баар дии саныыллара. Ити ууну тахсыбыт киһи өлөр. Ити өйдөөһүн сүүрүктээх ууну барытын өлүү уутун курдук өйдөөһүҥҥэ тиэрпит. Иккиһинэн, үрэх, өрүс ордук саас халаанныыра, мууһун сүгэн хоту барарара ыраастаныы курдук өйдөммүт. Ити түмүгэр өрүстэр, үрэхтэр төрдүлэригэр абаалылар олороллор диэн санаа үөскээбит. Онтон абааһыга бэрик бэриллэр. Дьэ, ол иһин уу устун кэрэх ыытар буолбуттар. Бу эмиэ абааһы суолун бүөлүүргэ аналлаах.
Билигин, үрүүмпэлэрэ суох, эр дьон ахсаанынан чекушка ирдэнэр.
Барыах иннинэ, туомҥа кыттар дьон, өр кэппит, киртийбит ис таҥаһын (наскы, туруусук, лифчик, баккы, чукку уо.д.а.) кыптыйынан кыырпалаан баран салаппаан мөһөөччүккэ уган бэлэмниир.
Тиийэн Айыыларга хайыһыы кэннэ Хотугу эмээххиттэргэ хоту диэки хайыһан туран алгысчыт тыл этэр:
Хотугу эдьиийдэр, эһиги суостаах ааккытын ааттаан туран ыарыы-сүтүү эҥээрдэспэтин диэн дьаһанан, бэлэхпитин биэрээри кэлэн турабыт. Ыарыыбытын ыларгытыгар көрдөһөбүт, бэйэҕитигэр төннөрөбүт, дьаҥ-дьааһах ыксаласпатын, эһи эҥээр кыйданнын...
Ол кэннэ кэлбит дьон биирдиилээн болуокка үктэнэн ис таҥаһын кыырпаҕын (салаппаанын арыйан турар) тутан турдаҕын саҕана (хараҕын симтэрэҕин), алгысчыт күн хаамыытынан тула эргийэ сылдьан боҕоруоскайынан буруолатар, чуораанынан тыаһатар, "Ыарыыҥ, хара дьайыҥ бүттүүнэ кирдээх таҥаскар бардын, тутан турар сыалаах сыалыйаҕар иҥтин!" дии-дии, үс төгүл төхтүрүйэн эргийэр. Уһугар, "Хара дьай тэйдэ, кутуҥ-сүрүҥ, өйүҥ-санаан, этиҥ-сииниҥ чэгиэн-чэбдик буоллулар" диир. Ол кэннэ салаппаанын сабан баран сиргэ уурар.
Ити кэннэ, дьону барытын ыраастаан баран салаппааннарын болуокка уураллар, шпагат быанан түспэтин курдук баайаллар. Буокканы таһааран болуот нууччатын төбөтүгэр тамалаталлар "Болуоччук, холуоччуй" дии-дии, онтон чекушкаларынан куттан охсуһуннартаан баран ким иһэр, ким испэт бэйэтин дьыалата. Айыы үөрэҕэ сылга биирдэ ити туомҥа көҥүллүүр, улахан дьоҥҥо (массыына ыытар суоппардарыгар бобуллар).
Ол кэннэ буоккаларын хаппахтаан болуччук аттыгар туруору, эбэтэр сытыары түспэтин курдук ууран баран болуоттарын илдьэн ууга ууран уһун ураҕаһынан куруму саппыккылаах киһилэрэ анньар, биэрэктэн ыраах барарын курдук. Ол саҕана дьон бары "Кый! Кый! Кый!" диэн үстэ этэллэр. Болуот биэрэккэ тоҕус миэтэрэ устун төптөрү кэлээри гыннаҕына, куруму саппыкылаахтара ууга киирэн ураҕаһынан күүскэ анньан биэрэр. Ол кэннэ биэрэккэ сыһыннаҕына да тыыппаттар, кэлин, кэмэ кэллэҕинэ ылыаҕа диэн.
Ол кэннэ, сып-сап хомунан, массыыналарыгар олорсон, кэннилэрин көрбөккө, дьиэлэрин диэки элээрдэллэр...
|
|
Category: Айыы үөрэҕэ |
Views: 316 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Сонуннар күннэринэн |
| « Ыам ыйа 2025 » |
| Бн |
Оп |
Сэ |
Чп |
Бт |
Сб |
Бс |
| | | | 1 | 2 | 3 | 4 | | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | |
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 6 Ыалдьыттар (гостей): 6 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
