|
|
14. Биис уустар. (Пиздо-узы.)
Биис
уустар. (Пиздо-узы.)
Эр
киһи-дьахтар, ыал, аҕа-ууһа (уруу-аймах,) күрүөх-билэ дьон. Бары аҕа ууһун өйдөбүллэрэ), биис-ууһа,
омук, наассыйа, арааса диэн таһымынарынан киһи-аймах наарданан үөскүүр.
Киһи-аймах,
киһи-хара.
Сахарал
үөрэҕинэн
Киһи ахсааныгар Эр киһи эрэ киирэр.
Дьахтар
киһи аймаҕа,
абаҕата
диэн ахсааҥҥа сылдьар.
Ол иһин
киһи-аймах диэн икки аҥыы өйдөбүл баар.
Киһи
диэн иһ-ик. Ис иик. Сиэмэлээх ис иик эр киһиэхэ эрэ баар.
Дьахтар
иигэр сиэмэ суох. Ол иһин дьахтар иигэ суога диэн ааттанар. Сиэмэтэ суох. Ол
иһин. Сир Ийэҕэ эмиэ оннук. Муус хоту мустан тоҥо сытар. Ирбэт тоҥ. Сир булууһа диэн ааттанар.
Соҕуруу суогуруу буолан муус ирэн
ууннан көрө сытар. Уу - мууска аймах. Муус ирбит, сайбыт көрүҥэ.
Киһи
ахсааныгар Сир-Сибиир хотугу эҥээригэр олохтоох эр киһи киирэр. Имсэтин тобуруота
(+) плюс. Сырдык.
Соҕуруу эҥээргэ олорор дьахтар уонна эр
дьон, киһи ахсааныгар киирбэттэр. Хара диэн ааттаналлар.
Тоҕо? Имсэ тобуруота (-) минус.
Хараҥа.
Ыйааһын
бэскитэ куруук икки буолар. Ыйаах, (ях, руск.) оннук. Ыйаах ыйааһыны оҥорор. Ыйааһын икки бэскилээх,
(весы, руск.)
Бииригэр
(+) плюс. Эр киһи. Хоту эҥээр саха дьоно.
Атыныгар
(-) минус. Дьахтар. Соҕуруу эҥээр хоро дьоно.
Им
уотун тобуруота: хотугу эҥээр (+) плюс. Соҕуруу эҥээр (-) минус. Куомпаһы ылан
көр. Имсэ тобуруотун ыйа сытар. Ол иһин киһи-хара диэн икки аҥыылаах өйдөбүл баар.
Холобур.
Кытай. Былыр Хара Кытай диэн ааттанар. Киһи ахсааныгар киирбэттэр. Дьон
ахсаанын ыйааһын харҕар толороллор.
Хара
араабы. (Черная привеска). Араабы бииһин уустара киһи ахсааныгар киирбэттэр.
Кинилэр ыйааһын хараҕын эрэ толороллор.
Харамай
(карма) ахсааныгар киирэллэр.
Ол аата
тугуй?
Харамай,
ол аата, үөһэттэн таҥараттан сибээһэ суох. Үөн-көйүүр курдук. Харыыта
суох үөскүүллэр. Кинилэр куттара таҥараҕа барбат. Аакка барар. Биитэр орто дойдуга үөр
буолан сылдьар. Хаттаан көлөһө курдук, төрүү турар.
Холобур.
Хара кытай төрдө - луо-кыыл, (дракон). Онон кытайдар бэйэлэрин күлгэри төрүттээҕинэн ааҕыналлар.
Араабы
биистэр сараһын бииһин уустара. Саранча, аһыыка төрүттээхтэр. Ол иһин аһыыка
курдук таҥналлар.
Уһун халаат, аһыыка төбөтүн курдук, түрбээн бэргэһэ.
Кус-хоролор
көтөр төрүттээхтэр. Ити бары харамай (карма) бииһин уустара буолаллар. Ол иһин
кинилэр куттара киһи буолбатах. Харамай.
Билигин
сахарал төрүт билиилэрэ умнуллан харалар: “киһибит” диэн турдулар. Хараҥаттан тардыылаах хара биистэр
куттара-сүрдэрэ киһи хаһан да буолбат. Сатаммат.
Тэҥнээн көр.
Саха
хантан төрдүн ааҕарый?
Саха
кутун-сүрүн төрдө хаһан да харамай буолбат. Сахалар аһыылаах удьуордара. Кыыл
төрүттээхтэр. Эһэ, бөрө, куоска, хахай, баабыр, ыт, ат эҥин диэбит курдук.
Киһи-аймах
уонна киһи-хара диэн итинник уратылаһаллар.
Биир
холбуур уопсайдаахтар. Кинилэр бары Дьон буолаллар. Дьон - ген, (gen). Таҥара дьонотун суругар сурулла
сылдьар быһыы утумнаан үөскээһинэ. Киһиттэн киһи төрүүр. Хараттан хара төрүүр.
Дьонтон дьон үөскүүр. Кыылтан кыыл ууһуур.
Киһи-аймах
уонна киһи-хара диэн биир майгы икки өрүтүн этэллэр. Иккиэн аҥаардастар.
Киһитэ
саҕаланар
өттө. Аймаҕа бүтэр өттө.
Ол иһин
аҕанаат
тутула аҥаардас
киһини билиммэт. Биир киһи туох да бырааба, көмүскэлэ суох. Тоҕо? Аҥаардас киһи сыалай быһыы
буолбатах. Чөлө-бигэ, (чел-о-век) буолбатах. Уһурумаҕай. Аҥаардас.
Ыал.
(Семья - сиэмэ+уйа).
Ыа+ыл=Ыал.
Таҥара
ыйааҕа.
Ыа - дой. Эр киһи таҥараттан оҕо сиэмэтин ыыр. Атыыр ыыр. Күн аайы ыы сылдьар. Ыл
- бери. Атыыр ыан ылбыт сиэмэтин дьахтар эр киһиттэн ыан ылар. Күн аайы ыан ыла
сылдьар. Оннук майгыга олоҕурбут таҥара тэрээһинэ Ыал диэн.
Эр киһи
уонна дьахтар холбостохторуна чөл-бигэ (человек) диэн буолар. Биир кэлим
сыалай, чөллөй быһыы үөскүүр. Ону аныгы нууччалар биир киһиэхэ туһаайан тутта
сылдьаллар. Чөл-бигэ икки киһи. Биир киһи аҥаар.
Эр киһи
уонна дьахтар сэптэринэн ыаллаһан сылдьыһан Ыал майгытынан оҕо оҥорсон кутун ыан киирэн бараллар.
Олох салгыы салҕанар. Оччоҕо киһи-аймах чөлө-бигэ, (человек) буолар.
Ыал
буолууга мустуу барар. Икки киһи мустан холбоһор.
Мус
майгы чыынын эр киһи илдьэ сылдьар.
Дьахтар
эр киһиэхэ эргэ тахсар. Эригэр ойох буолар. Хоойу маныыр ойоҕоско сытар ой-ох. Ой-туспа,
ойуччу. Ох-ох, оҕо курдук туспа эбии күүс-көмө буолуу аата ох диэн
ааттанар.
Эр киһи
сэбигэр оҕо
сиэмэтин айан мунньар. Ити икки майгылары таҥараттан бэриллибит мус-чыын,
(муж-чин) диэн ааттанар.
Итини
нууччалар эр киһи аатыгар туһана сылдьаллар.
Дьахтар
- эр киһиэхэ араабылаһан айар айыыга кыттар. Анала оннук. Дьайы-ахтар. Дьахтар анала.
Эр киһи
дьайын, сиэмэ үөнүн дьахтар сэбигэр сүөккүүр. Сиэмэтин сүөккүүр ханаал хоруу
тымырын аата Сүөк диэн ааттанар. Эр киһи сүөгүн устун сиэмэтин сүөккүүр.
Дьахтар суогун сүөккүүр. Иккиэн сүөккэһэллэр. Ити сүөк сүөккэс майгыта секс,
(sex) диэн буола сылдьар.
Сиэмэни
ылсыы-бэрсии дьаҥ-дьай сыстар майгытынан барар. Ыарыы сыстарын
курдук. Оҕо
Дьайа эр киһиттэн дьаҥ-ыарыы буолан сыстарын дьахтар ахтата ахтар.
Ыарахан буолуу ыарыы көрүҥэ. Дьаҥ дьайа буолар.
Онон
дьахтар дьаҥ-сиинэ, (женщина). Эр киһи дьайан дьаҥ сыһыарааччыта дьаҥ+аана (жана, жена) диэн буолар.
Дьахтар оҕолонор
ыарыыннан ыарахан буолары ахтар. Этэ-сиинэ куруук онно баҕалаах. Айылгыта оннук.
Дьиэ-кэргэн
үөдүйэр. Ону ыал буолуу аҕалар. Ийэ-аҕа, оҕо-уруу.
Кэргэн
- кэрэ гын. Икки тыл. Кэргэннээх киһи киэркэйэр, кэрэтийэр. Сулумах өрүү сулай,
(злой, руск.), сууйа, (шуя, руск.), дьэгин. Туга да суох.
Аҕанаат тутула Ыалы биир сыалай,
чөл-бигэ, (человек) диэн суотугар ааҕар. Уонна туох баар күүһүнэн
харыстыыр, көмүскүүр. Чөл-бигэ, (человек) биир киһи буолбатах. Эр киһи уонна
дьахтар холбоспута. Сулумах киһи орто дойдуга быраап диэнинэн туһаммат. Кини
кырдьыга суох.
Итиннэ
сытар аҕанаат
тутулун сүрүн уратыта. Киһи бырааба, дьахтар бырааба дии-дии сүүрэлэһэллэр. Ону
өрө туталлар. Сыыһа. Таҥараны утарыы.
Ыал
умнууга хаалан туоратылынна. Ыһыллан эрэр. Аҕанаат көннөрүө.
|
| Category: Саха биис уустара | Added by: uhhan (2008-01-09)
|
| Views: 2005
| Rating: 5.0/1 |
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 12 Ыалдьыттар (гостей): 12 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
