|
|
21. Арааса, (раса)
Арааса, (раса)Сахарал билиитигэр:
Аар+аараа+аас=Араас.
Аар - таҥара. Аараа - тохтоон таарыйан ааһыы. Аас - ааһыы. Таҥара айаннаан аара сиргэ аарыы түһэн таарыйан ааспыт. Онтон сиргэ араас үөскээбит, эгэлгэ элбээбит. Дьон үөһэттэн түһэриллэн үөскээбит.
Сир Ийэҕэ киһи арааһа алталар. Үс Саха уонна Үс Хоро.
Хотугу ур-аар-туска үс саха, (урааҥхай-саха, угур-сах, уруоп-сах). Сырдыктан төрүттээхтэр. Таҥара тардыылаахтар. Сырдык биистэр. Тобуруолара (+). Киһи ахсааныгар киирэллэр.
Соҕуруу анараа туска үс хоро хаан, (луобайа, сараһын, хара саарыл). Хараҥаттан тардар хара биистэр. Тобуруолара (-) минус. Киһи ахсааныгар киирбэттэр. Хара диэн ахсааҥҥа киирэллэр. Киһитийэ сатыыллар. Хара диэни уҥаттан аахтахха арах диэн тыл тахсар. Киһи ахсааныттан арахсыбат хара биистэр диэннэр.
Бу араасалар бул-уус (+) уонна мыын-уус (-) икки ардыларыгар киирсии улаатта. Хара биистэр киһитийэ сатаан хоту биистэри сиэн-аһаан эрэллэр.
Хоту (+) биистэр хотторон хоротуйан, тыһытыйан (-) кубулуйан бүтэн эрэллэр.
Тыһы атыыры эмэн сиир-аһыыр. Тыһы атыыры хотор. Дьахтар эр киһини баһылыыр.
Ол аата сирдээҕи тыһы майгы таҥара атыыр майгытын бу сиртэн уодьуганныан баҕарар. Барыта таҥараны утары буолла.
Хоту эҥээр киһитэ 200 муҥ, (мөлүйүөн.) атыыр дуома. Тыһытыйбыт да буоллар.
Соҕуруу кус-хоро биистэрэ 5 млрд. тахса киһи.
Таҥара тэҥнэбилэ: 1/3 атыыр, 2/3 тыһы буолуохтаах. Ол аата минус плюстан 2 төгүл элбэх буолар. Уу сиртэн икки төгүл элбэҕин курдук.
Холобур. Хотулар атыыр биис ууһа 100 буоллаҕына, соҕуруу тыһы биистэр 200 буолуохтаахтар. Оччоҕо таҥара этэҥэ тутуһуллар.
Онтон атын буоллаҕына киһи-аймах кутун-сүрүн иитээйи уота олорон, өһөн барар. Өкүмүлээтэр курдук.
Сирдээҕи маасса наһаа улаатара сатаммат.
Соҕуруу тыһы биистэр тобуруо быһыытынан төбүрүөннээн олорор миэстэлэриттэн ханна да барыа суохтаахтар. Хотугу эҥээри булкуйуо суохтаахтар.
Хоту атыыр имсэлээх биистэр тобуруоларын майгытынан төбүрүөннээн олорор хоту сирдэриттэн соҕуруу баран булкуһан тыһытыйыа суохтаахтар. Таҥара тардыытын уларытыы - хара-аньыы.
Бу таҥара ыйааҕа билигин бүтэһиктээхтик кэһилиннэ.
Хоту сиргэ негр, мусульман, кытай күүлэйдии сылдьар. Ити таҥара иитээйи уотун күүһэ хотугу сиргэ бүтэн, минус плюһу көрдүү сүүрэн эрэрин бэлиэтэ.
Хоту дойду дьахтара эр көрдүү соҕуруу сүүрдэ. Тимирэн эрэр хараабылтан күтэр куотар. Эстэн эрэр биистэн дьахтара барар.
Глобализация (хол-уоп). Сыччыый эр киһи сэбин ыйыстарын, сиэмэтин сиирин курдук. Тыһы атыыры ыйыстар. Харамай курдук. Тыһы ооҕуй баар дииллэр. Атыырын сиэн кэбиһэр. Ол кэриэтэ. Дьахтар эр киһини баһылаан үлэтэ-хамнаһа суох хаалларан киһи быһыытынан түһэрэр. Киһиннэн аахпат буолан хаалар. Билиҥҥи олох оннук. Эр киһи түһэр, дьахтар тахсар.
Соҕуруу минус хоту өтөн киириитэ итийиини, булуус сылыйан ириитин аҕалар. Ол сир сибиэт сиҥниитин түргэтэтэр.
Суоттааһын быһыытынан сирдээҕи тыһы, таҥара тардыылаах атыыры суох оҥоруохтаах бу сиртэн. Ол нөҥүө киһи-аймах эстиитэ кэлиэхтээх. Кут-сүр иитиитэ уостан бүтүөхтээх. Иитээйи уота олоруохтаах.
Онно суһал тыынынан баран иһэбит.
Бэстилиэнэй тыһыынча бэлиэтэ иннибитигэр майаачы гынар.
Ону суох оҥорор, тыын уһатар биир эрэ күүс баар.
Ол - ыал-аҕалара. Биир кэлим түмсүүлэрэ.
Атыыр тыһы майгылары таҥараттан анаммыт сиэригэр түһэрии.
Биир төгүллээн хотугу эҥээр соҕурууну утары өрө туруохтаах.
Кут-сүр иитиитин хаттаан тилиннэрэ сатыахтаах.
Ону таҥара өйүөҕэ. Саханы тус хоту таах харыстаан хаалларбатаҕа буолуо. Өрт уотун саҕар кыымын ыстараары, сири лаҥхаттан ыраастаары хаалларбыта буолуо.
Саханы саҥа таҥара ыйааҕа көһүтэр. Олоҕу саҥалыы чөлүгэр түһэрии.
Саха киһи-омук тэрээһинигэр өйдөбүллэрэ итинник.
Манна кір:http://newsland.ru/News/Detail/id/235786/
|
| Category: Саха биис уустара | Added by: uhhan (2008-02-22)
|
| Views: 1922
| Rating: 5.0/1 |
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 4 Ыалдьыттар (гостей): 4 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
