| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии [902]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения [263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал [1282]
|
|
Право, закон [323]
|
|
Экономика и СЭР [840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн [1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты [400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО [215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка [559]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги [156]
|
|
Коррупция [862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство [294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье [277]
|
|
ЖКХ, строительство [133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад [215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество [226]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет. [672]
|
|
Алмазы Анабара [161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра [240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода [380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ [158]
|
|
Промышленность [43]
|
|
Нефтегаз [285]
|
|
Нац. вопрос [285]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации [65]
|
|
Дьикти. О невероятном [183]
|
|
Выборы [661]
|
|
Айыы үөрэҕэ [124]
|
|
Хоһооннор [5]
|
|
Ырыа-тойук [23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо [108]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство [368]
|
|
История, философия [245]
|
|
Тюрки [76]
|
|
Саха [164]
|
|
литература [43]
|
|
здоровье [469]
|
|
Юмор, сатира, критика [14]
|
|
Реклама [7]
|
|
Спорт [123]
|
|
В мире [86]
|
|
Слухи [25]
|
|
Эрнст Березкин [88]
|
|
Моё дело [109]
|
|
Геннадий Федоров [11]
|
|
BingHan [4]
|
|
|
Main » 2025 » Сэтинньи » 6 » БЫҺААРЫЫЛААХ БЫЫБАРДАР ТУСТАРЫНАН
БЫҺААРЫЫЛААХ БЫЫБАРДАР ТУСТАРЫНАН | 15:22 |
БЫҺААРЫЫЛААХ БЫЫБАРДАР ТУСТАРЫНАН
Ил Түмэн дьиэтигэр алтынньы 10 күнүгэр ыытыллыбыт норуот кыттыылаах аһаҕас кэпсэтии (“Истиилэр”) кэнниттэн тус санаабын хаһыаттарга ыыппытым да таһаарбатахтара. Бу да сырыыга тахсарыгар саарбахтыыбын да, син биир ыыталыыбын. Таах хаалыа суоҕа, хаһан эмэ кинигэ суруйар түгэннээх буоллахпына матырыйаалым туһалыа дии саныыбын. Ааспыт суруйуум тахсыбатаҕын иһин, онтон сорох түгэннэри хатылыырга тиийэбин.
Биллэн турар, мин эрэ буолуом дуо, ити “Истиилэр” тустарынан араас дьон санаатын эппитэ. Сөбүлээбэтэх эбэтэр Конституцияны уларытар сөбүн этэр, урут 13 төгүл уларыппыппытынан киэн туттубут да баар. Ол сөп буоллаҕа, дьон саныыр санаатын этиэхтээх. Арай хаһыаттарга киирбит суруктартан талан ылан сөбүлээбитин таһаарар, сөп түбэспэт диэбитин киэр илгэр буоллахтарына ити этэр демократиябытын тууйуу эбэтэр ыытыллыбыт “Истиилэри” ыкка быраҕыы буолбатах дуо?
Конституцияҕа ол 13 уларытыы киириэн иннинэ, төһө да “уларыта тутуу” кэмэ эрээри, дойду ити Төрүт сокуонугар олоҕурбут Быыбар туһунан федеральнай сокуоннаах этибит. Ол сокуоҥҥа олоҕуран 1989, 1990 сылларга ыытыллыбыт ССРС уонна РСФСР Үрдүкү Сэбиэттэрин быыбардарын түмүгэр Саха сирэ 16 дьокутааттаммыта. Дьокутааттарбыт араас комитеттарга киирэн үлэ бөҕөтүн ыыппыттара, хайа да омуктартан хаалсыбатахтара, түгэн булан трибунаҕа тахсаллара, туруорсаллара. Бу - улахан күүс этэ. Күүстээх да буолуохтааҕа, тоҕо диэтэххэ, парламеннарга саҥа дьон дьиҥ норуот ортотуттан тахсан кэлбиттэрэ.
Ити иннинэ Халыматтан Никифор Петровы, Мииринэйтэн Прокопий Осиповы, Дьокуускайтан Зоя Корнилованы, Тааттаттан Анна Белинаны ким билэрэй? Атын дьокутаат буолбут уопуттаах аппаратчиктары этэ да барбаппын. Эдэрдэри этэр буоллахха, холобур, Никифор Петров уонна Прокопий Осипов номенклатура оччотооҕу “адьырҕаларын” кыайталаабыттара, хаардыы хаампыттара соһуччу курдуга да, норуот маннык дьоҥҥо наадыйара көстүбүтэ, онуоха Конституция урукку сокуона тирэх буолбута. Маны сөбүлээбэтэхтэрэ,
Конституцияны уларытар түбүгэр түспүттэрэ уонна 13 төгүл уларытыылары киллэрбиттэрэ. Итиннэ киһи кэрэхсиирэ уонна үөрэрэ суох. Кэлин тиһэҕэр, оннооҕор Арассыыйа президенэ урут талыллыбыт болдьоҕо аахсыллыбат, саҥаттан быыбарданар курдук оҥоһуллубута (Обнуление). Норуот итини сөбүлээбэтэҕэ да, араас ньыманы туттан Конституцияҕа ити көннөрүү син биир киллэриллибитэ. Итини кэрэхсиир дьону киһи сатаан өйдөөбөт. Оттон норуот кэлэйбитэ, быыбары кэрэхсээбэт, аанньа ахтыбат, быыбардыы да кэлбэт буолбута. Былааска ити наада быһыылааҕа, дьон кэлбэтин бэйэтигэр туһанарын туһунан суруйаллара.
Ол 1989, 1990 сыллардааҕы быыбардары куруутун саныыбын. Оччотооҕуга администрация ресурсата хомуньуустарга эрэ баара. Билиҥҥи курдук сатала суох күүһүрбүт административнай ресурса суоҕа. Оччолорго хомуньуустар администрациялара ресурсатын туһана сатаабыта эрээри барыта кыаллыбатаҕа, төлө көтөн тахсыбыттары ити инники ааттаатым. Оттон хомуньуустар ресурсаларын туһаммыттарын туһунан биир түбэлтэни билэбин. РСФСР Үрдүкү Сэбиэтигэр дьокутаакка турбут А.Чомчоев итэҕэллээх киһитэ буолан 11 оройуону кэрийсибитим. Дьон бөҕөнү кытта кэпсэппиппит, билсибиппит. Анатолий Игнатьевиһы, оччолорго эдэр кадровай байыаннайы, үгүс дьон болҕомтоҕо ылбыта. Сүрүн күрэстэһээччи РСФСР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ А.Власов, нуучча ыраахтааҕыта этэ. Ити үлүгэрдээх киһини утары барыа суохтааххын!
А.Власов быыбардамматаҕына ССКП обкома сэмэлэниэ, бас-көс дьоно уларытыллыа да турдаҕа. Оттон А.Чомчоев программата уонна сүүрбэччэ сыл армияҕа нууччалар ортолоругар сылдьыбыт киһи сахалыы сыыс тыла суох ыпсаран саҥарара эдэрдэргэ, кырдьаҕастарга олус сөбүлэппитэ, биһиги диэки охтуу үксээн барбыта. Бэл оройуоннардааҕы быыбар хамыыһыйатын чилиэннэрэ, райком Власовка тэрийбит штабын дьонун сороҕо кытта А.Чомчоевы сэҥээрбитэ, көмөҕө да кэлбит түбэлтэтэ баара. Итилэр тыыннаах туоһулара мин баарбын.
Оттон А.Власов хайаан да дьокутаат буолуохтааҕа, буолбатаҕына республикаҕа саат-суут! Ити сырыылар тустарынан Сахаадаҕа сиһилии суруйбутум баар. Уус-Алдаҥҥа көрсүһүүгэ оскуолаҕа бииргэ үөрэммит үөлээннээхтэрим, оройуон бас-көс дьоно буолан олорооччулар: ”Уйбаан, туох буола сылдьаҕын, Саха сиригэр улахан туһаны аҕалыахтаах сүдү киһини утары бараҕын”, - диэччи буолбуттара. Ити таҥнарыахсыккын диэбиттэрин тэҥэ этэ. Ити 35 сыллааҕыта 11 оройуону барытын кэрийэргэ эдэрбит бэрт буолан тулуйдахпыт. Сылдьарбыт былаһын тухары кэтээн көрөллөрө, “маннык тыллаах-өстөөх, программалаах хандьытаат эһиэхэ тиийэр” диэн атын оройуон райкомугар биллэрэ олороллор эбит этэ. Дьон бөҕөтүн көрсүһэн, истиҥник кэпсэтэн, билбэтэҕи билэн, хандьытаатым дьон итэҕэлин ылан, тутум үрдээн Дьокуускайга төннүбүппүт.
Обком барытын ырыта, анаалыстыы олорбут. Ыксалтан буолуо, дьэ манна ресурсаны туһаныы наадата тирээбит, быыбар эрэ иннигэр обком, сокуону саталлаахтык кэһэн, “Знание” общество лектордарын суһаллык оройуон аайы ыыталаан “лекция” аахтарбыттара, атыннык эттэххэ, Власов туһатыгар эбии агитациялаппыттара. Ити барыта кырдьык, оччотооҕу обкомтан тобох киһи баар буоллаҕына бигэргэтиэн сөп. Дьокуускайга уокурукпут быыбардыыр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ П.Д.Кириллин этэ. Мииринэйтэн билэр киһим. Чилиэннэриттэн суруналыыс Валентина Кардашевская уонна Калькалина Карадчина баалларын өйдүүбүн. Мин модьуйсан туран хамыыһыйа олорор кабинетын приемнайыгар түүн буолуор диэри быыбар хаамыытын барытын истэ олорбутум. Иннокентий Захаров итэҕэллээх киһитин Александр Логиновы киллэрбэтэхтэрэ.
Миэхэ быыбар хаамыытын иһитиннэрэн испиттэрэ, бэл оройуоннартан кэмиттэн-кэмигэр дакылааттыыллара иһиллэрэ. Д.Бубякин талыллар уокуруга Мииринэйи уонна Бүлүү сүнньүн кытта хабара. Ол иһин Чомчоев уонна Бубякин уокуруктарыгар бачча куолаһы ылан иһэллэр диэн биллэрэллэрэ. Арай биирдэ Бубякины эрэ биллэрдилэр, Чомчоевы ааттаабатылар, куоластары бииргэ ааҕан биллэрэр эрээрилэр. Киһим чорбойдо быһыылаах, ону көннөрө сатыыллар дуу, хайдаҕый дии санаатым. Хамыыһыйа үлэлии олорор улахан кабинетын өҥөйөн бу туох буолла диэн ыйытан көрдүм да, Петр Дмитриевич саннын ыгдах гыннарда, тугун билбэппин диэтэ. Ити кэми туоһулуур хамыыһыйа чилиэнэ, суруналыыс Валентина Кардашевская маннык суруйуута баар: ”Без конца звонил “белый телефон” и голосом Юрия Николаевича Прокопьева осведомлялся “Каков процент голосов у Власова?”. Когда этот показатель перевалил за 60 процентов, секретарь обкома без тени смущения цинично предложил: “А нельзя ли приподнять до 70 процентов?”. Саха сиринээҕи ССКП обкома ресурсатын ханна, төһө туһаммытын итинтэн ордук билбэппин.
Эппитим курдук, урут ресурсаны обком, райком эрэ туһанар буоллаҕына, билигин иэдээн, бэйэҕит көрөн олороҕут. Итини ситиһэ сатаан Конституцияны уларыталлар, норуот үтүөҕэ бэйэтэ кыттыахтааҕын мэлитэ сатыыллар. Оччотооҕу быыбарга хандьытаат, кини штабын дьоно (итэҕэллээх дьоно, суруксуттара) хампаанньа кэмигэр киһи сөҕүөн курдук үүнэллэрэ, сайдаллара, ол олохторугар туһаны эрэ аҕалара. Кыайтаран иккис, үһүс да буолубуттарга программаларыгар олус наадалаах проблемалар киирэллэрэ. Дэлэҕэ иккис, үһүс да буолбуттартан Общественнай парламент тэрийиэххэ диэн этии киириэ дуо?
Ол сэҥээриини ылбыта гынан баран, хармааҥҥа уктуллар билиҥҥи Общественнай палата тэриллибитэ быһыылааҕа. Арай ити “кыайтарбыттар” программаларын чинчийэн көрөөччү М.Николаев эбитин, холобур мин, кэлин эрэ билэбин. Ити этэр А.Чомчоевпын төрөөбүт улууһугар Үөһээ-Бүлүүгэ баһылыгынан анааһына, ол табыллыбатаҕар ГКЧС курдук республика тыын суолталаах тэрилтэтин салайыыны итэҕэйбитэ кэлэн ааспыт быыбардар түмүктэригэр этэ. Иккис холобур. Республика Үрдүкү Сэбиэтин быыбарыгар кыайтарбыт А.Поисееваны, программатын көрөн баран, эмиэ үрдүкү дуоһунаска анаабыта. Альбина Иннокентьевна итини түһэн биэрбэккэ үлэ бөҕөтүн үлэлээбитэ биллэр. Итинтэн да атын киһилии быыбардар үтүө түмүктэрин үгүһү аҕалыахха сөп. Ити быыбардарга дьиҥ норуот дьоно тахсыталаабыттара, ону сөбүлээбэккэ, талбыттарынан үүрэ сылдьаары, араас кубулҕаттарынан быыбардары тохтоттулар.
Анааһын, сорох түгэҥҥэ, үчүгэй диэччилэр бааллар. Ол хайа кэмҥэ олорорбутуттан уонна анааччы кимиттэн тутулуктаах. Путин губернатор бөҕөтүн аныыр, олоро бэрик ылан эбэтэр бюджет харчытын сиэн уһуллалларын көрө олоробут. Атын киһини хаттаан аныыр, солбуйар түбүгэ. Айсен Николаевы “водолаз көстүүмүн кэтэн Бүлүүгэ тимирбит контейнеры таһаардын, тонна көмүһү мэлиппиттэрин төннөрдүн” дииллэрин ааҕыстахха киниэхэ итэҕэл мэлийбит. Итэҕэлтэн тахсыбыт киһи анааһыннара итэҕэлэ суохтара биллэр. Онон быыбар урукку сокуоннарын чөлүгэр түһэрэргэ үлэ бардаҕына табыллыыһы, оччоҕо эрэ норуот быыбарга маассабайдык кыттара ситиһиллиэхтээх, киһилии дьокутаат, салайааччы талыллыахтаах.
Оттон “истиилэргэ” дьон санаатын этиммитэ учуокка ылыллыбата да, былаас өттүгэр дьаарханыы баара көһүннэ. Ол 1990 сыл сааһыары быыбар иннигэр “Знание” общество лектордарын оройуоннарга ыыталаабыттарын курдук буолла. Куолуһуттары талан Илин Эҥэринэн, Бүлүү сүнньүнэн дьон өйүн-санаатын булкуйа ыыталаабыттар. Сыаллара – Конституцияҕа уочараттаах көннөрүүлэри киллэрэр “үчүгэйин” дьоҥҥо тиэрдии. Административнай ресурса күүһүн киэҥник туһаныы бу буоллаҕа.
“Республика распродана” уонна “Сокровенная история республики” диэн кинигэлэри остуолбар ууран олоробун. Ыстатыйа, кинигэ суруйарбар, урукку өттүгэр хаһан да суруллубатах, үгүс киһи хараҕын аспыт бу айымньылары, элбэхтик туһаммытым. Аны маннык кинигэлэр суруллубаттар, барыта бобуу-хаайыы, тыл этиэ, суруйуо суохтааххын. Утары этээччини мөрөйдүүр, сойуолуур үлэ киэҥник ыытыллар. Дьокутаат Александр Иванов сессияҕа тыл эппитин бэчээккэ таһаарбыттарын аахпытым. Киһи омнуолуурун булбатаҕым, Иван Николаев (Игнатьевич) “Сокровенная история республики” кинигэтигэр баар чахчылар хатыланаллар.
Уйбаан Уххан “Республика распродана” кинигэтигэр баар кырдьыктаах тыллары Александр эмиэ хатылыыра көстөр. Кини ити үтүө кинигэлэри аахпыт эрэ буолбатах, сирийэн үөрэппитэ чуолкай. Оттон Владимир Поскачин куйаар ситимигэр тугу суруйбутун билбэппин, бэчээккэ таһаарбатахтара. Сессияҕа кэлэн анал тыл этиэхтээҕин дьиэтигэр дьэгдьиир оҥороннор сессияҕа барбатаҕын туһунан дьон ортотугар кэпсээн тарҕаммытын билэбин. Тоҕо урутаатылар, репрессия биир көрүҥүн тутуннулар, туохтан куттаннылар диэн ыйытык дьон ортотугар олохсуйда
. Мин Ивановы эбэтэр Поскачины кытта атах тэпсэн олорон кэпсэппэтэх дьонум. Арай Александр Игнатьевич Ньурбаҕа мээр буолан үгүс үлэни ыытарын таһыттан истэрим. Владимир Семенович быһаарыылаах быыбардар түмүктэригэр төрөөбүт улууһугар Үөһээ Бүлүүгэ өр кэмҥэ баһылыктаабыта. Мин айылҕа харыстабылынан сибээстээн Бүлүү бөлөх улуустарын үчүгэйдик билэбин. Үөһээ Бүлүү киин бөһүөлэгэ сайдыылаах социализмы тутар да саҕана урусхалламмыт бадараан уулуссалаах, суол-иис быстар мөлтөх дойдута этэ. Владимир Поскачин үлэлиир кэмигэр ити барыта үчүгэй өттүгэр уларыйбытын туһунан хаһыаттартан ааҕарым. Улуус кииниттэн Боотулууга диэри уонча көс сир суола быстар мөлтөҕө, оттон Боотулууттан Сургуулукка диэри үс көс кэриҥэ сир суола олох да суоҕа.
Тиһиликтээх тыраахтар (ДТ) кэннигэр хатаастан кута, маар-бадараан сирдэри тыыннаах эрэ туораан Боотулууттан Сургуулукка тиийбиппин умнубаппын. Ити дьулаан сирдэри туоруур суоллары куттарбытын истэн сөҕөбүн эрэ. Дьокуускайга ыраахтааҕы кэмигэр “Улахан уулусса” баара, кэлин ол Ленин аатынан проспект дэммитэ. Биир биэрэстэ кэриҥэ усталаах проспект билигин да ситэ оҥоһулла илик.
Ыраахтааҕы саҕаттан оҥоһуллар. Оттон Поскачин уопсайа сүүһүнэн биэрэстэлээх суолу куттарбыт, ол өссө оҥоһуллуо, ситиэ-хотуо турдаҕа. Оттон улууһун киинин уулуссаларын аспаалынан саптарбыта номох буола сылдьар. АЛРОСА айылҕаны алдьаппытын суотугар кэлэр дивидени сатаан туттар дииллэр. Баһылыктартан кини эрэ ити кэлэр үп төһөтүн аһаҕастык быктарбытын хаһыат суруйбутун аахпытым. Бу экологтар үтүөлэринэн кэлэр үп диирин эмиэ истибитим. Атын баһылыктар бэйэлэрэ сатаан туруорсан ылалларын кэпсээн оҥостор кэмнэригэр итинник. Дьэ, онон, кыырпаҕа суох ыраас дьон сойуолааҥ, сууттатыҥ, онтон дьоллонуҥ! Манна даҕатан эттэххэ, көннөрүллэр Конституцияҕа урут сууттаммыттар дуоһунаска тиксибэттэрин курдук суруллубут. Оччотугар отут мөлүйүөнү хармааныгар укта сатаан сууттаммыт, болдьох ылбыт Еремеев Ил Түмэни салайара тохтуур дуу, тугуй?
Конституцияны, атын да сокуоннары, ыйаахтары, сыыһа диэтэхтэринэ дьон куруутун утарара. Отуттан тахса сыллааҕыта, Александр Иванов кыра эрдэҕинэ, “Сахаада” хаһыат үгүс бырачыастыыр ыстатыйалары таһаарара. “Вести Якутии”, “Туймаада”, “Молодежь Якутии”, “Якутск вечерний” хаһыаттар нөҥүө дьон санаатын куруутун аһаҕастык этэ сатыыра. Конституцияны уочараттаах “үтүө көннөрүүлэр” түмүктэригэр ити хаһыаттар сабыллыбыттара. “Якутск вечерний” күүстээх корреспонденнара барыталааннар үтүө хаһыат хаҕа эрэ хаалла, сотору сабыллыан да сөп.
Эбэн эттэххэ, биһиги Арассыыйаҕа олоробут. Арассыыйабытыгар: атаҕар үҥпүт ыраахтааҕыбытын бэйэтин, ойоҕун, кыра оҕолорун кытта ытан өлөрбүппүт; Ленини сифилистэн өлбүтэ диэн хаһыаты толороллор; Кыһыл армияны тэрийбит Троцкайы омук сиригэр куоттарбыппыт, онно тиийэн тыынын салҕаабыппыт; Сталины мавзолейтан таһырдьа бырахпыппыт, кини памятниктарын ирдэһэн туран сир-сир аайы сууллартаабыппыт; Хрущевы ким да ахтыбат, ыт үрбэт оҥорбуппут; Горбачевы таҥнарыахсыттан атыннык ааттаабаппыт; Ельцини итирикситин эрэ билэбит. Биһиги Арассыыйа дьонобут. Билигин атаҕар үҥэр, тула көтөр, ханнык тылынан хайгыахпытын билбэт салалтабыт инникитин туох күүтэр? Тымтыктанан көрбүт баар дуо?
Иван БУРЦЕВ. 2025 с. Алтынньы 31 к.
|
|
Category: Политика.Митинги. Пикеты. Партии |
Views: 18 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Сонуннар күннэринэн |
| « Сэтинньи 2025 » |
| Бн |
Оп |
Сэ |
Чп |
Бт |
Сб |
Бс |
| | | | | | 1 | 2 | | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | |
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 6 Ыалдьыттар (гостей): 6 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
