| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии [902]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения [263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал [1283]
|
|
Право, закон [323]
|
|
Экономика и СЭР [840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн [1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты [400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО [215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка [559]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги [156]
|
|
Коррупция [862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство [294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье [277]
|
|
ЖКХ, строительство [133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад [215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество [227]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет. [672]
|
|
Алмазы Анабара [161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра [240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода [380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ [158]
|
|
Промышленность [43]
|
|
Нефтегаз [285]
|
|
Нац. вопрос [285]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации [65]
|
|
Дьикти. О невероятном [183]
|
|
Выборы [661]
|
|
Айыы үөрэҕэ [128]
|
|
Хоһооннор [5]
|
|
Ырыа-тойук [23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо [109]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство [371]
|
|
История, философия [246]
|
|
Тюрки [76]
|
|
Саха [166]
|
|
литература [45]
|
|
здоровье [469]
|
|
Юмор, сатира, критика [14]
|
|
Реклама [7]
|
|
Спорт [123]
|
|
В мире [86]
|
|
Слухи [25]
|
|
Эрнст Березкин [88]
|
|
Моё дело [109]
|
|
Геннадий Федоров [11]
|
|
BingHan [4]
|
|
|
Main » 2025 » Сэтинньи » 27 » «Саха саарына Скрябин А.В.»
«Саха саарына Скрябин А.В.» | 19:32 |
«Саха саарына Скрябин А.В.»
Саха бастакы самодеятельнай композитора уонна мелодиһа, хормейстера, биһи омук биир чулуу, бэйэтэ туспа айдарыылаах, култуура, муусука эйгэтигэр улаханнык биллибит киһибитин
Адам Васильевич Скрябин олоҕун-дьаһаҕын туһунан кэпсиэҕиҥ.
Петр Корякин
Адам уол, Арҕаа-Хаҥалас Нөмүгүтүттэн төрүттээх Баһылай Никонович Скрябин уонна кини ойоҕо Өлөксөөндөрө Игнатьевна диэн Дьокуускай куорат баай атыыһыт сахатын дьиэ-кэргэнигэр, 1896 сыл ыам ыйын 30-с, ол, эбэтэр, былыргы халандаарынан ыам ыйын 18-с күнүгэр күн сирин көрбүтэ. 1901 сыллаахха Адам 6 эрэ саастааҕар аҕата өлбүтүн кэннэ, ийэтин иитиитигэр киирбитэ. Ол туһунан туоһу буолар Дьокуускайдааҕы Богородскай таҥаратын дьиэтин миэтирикэтэ.
Уол, оҕо сааһыттан олоҥхоһуттары, тойуксуттары, ырыаһыттары истэринэн, араас муусука тэриллэринэн мелодиялары таһаарарынан үлүһүйэр этэ. Ийэтэ Өлөксөөндөрө лыҥкынас чуор куоластаах буолан сахалыы ырыалары ыллыырын сөбүлүүр ахан эбит.
Бэйэтэ үөрэҕэ суох дьахтар буолан, уолун наһаа үөрэхтиэн баҕарара. Ол гынан, Адам бастаан, биллэр сыылынайга, учуонайга Всеволод Михайлович Ионовка 2 сыл үөрэнэн баран, кэлин Дьокуускайдааҕы духовнай 4 кылаастаах училищаҕа киирэн, 1913 сыллаахха бүтэрэр.
Кини ийэтэ Дьокуускайдааҕы духовнай семинария ректорыгар протоирей Василий Николаевич Ильинскайга, Соловьев диэн аймаҕынан суруйтарбыт суруга баар. Онно уолугар Адаамҥа училищаны бүтэрбитин туһунан туоһу суругун көрдүүр эбит.
Адам Скрябины кытары, биир кэм, элбэх биллэр-көстөр, Саха Сирин Ситэриилээх Кэмитиэтин чилиэннэрэ буола үүммүт бас дьон үөрэммиттэрэ биллэр. Ол курдук, Леонтьев Баһылай Никанорович диэн Ойуунускайы Ситэриилээх Кэмитиэт сэтээтэлин дуоһунаһыгар солбуйбут, Союзтааҕы Ситэриилээх Кэмитиэт чилиэнэ киһи, Донской Сэмэн Ньукулаайабыс-2-ой Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириигэ бастакы наркома, национальнай оскуола атаҕар турарыгар сүүнэ кылааттаах киһи, Сиипсэп Георгий Федорович – Гражданскай сэрии дьоруойа, Саха Сиринээҕи народно-революционнай добровольческай этэрээт хамандыыра игин курдук дьоннор үөрэммиттэрэ этэ.
1914 сылга Скрябин Агриппина Ивановна Шадрина диэн баай ыал кыыһын кэргэн ылта. 14 сыл бииргэ олорторун кэмигэр кинилэргэ 4 кыыс оҕоломмуттара эрээри, биир соҕотох тымыр-сыдьаан Евдокия диэн кыыс оҕо тыыннаах хаалан олох олорон сэттэ оҕону төрөтөн-иитэн киһи оҥортоон хаалларбытыттан хос сиэнэ Панкратий Дмитриевич Петров-историк кинигэ оҥорон ийэтин кэриэһигэр анаан турар.
Кэлин, Агриппиналыын арахсан баран, рабочай ыал кыыһын ойох ылан олорбута биллэр. Кыыс оҕотун бэйэтигэр Москубаҕа ыла сатаабытын Агриппиналааҕа биэрбэтэхтэр, кыыс аҕатыттан скрипкатын бэлэх уумутун ылбатаҕыттан кэлин кэмсэнэрэ үһү диэн баар.
Адам 1917 сыллаахха бастакы сахалыы хору тэрийэр. Ол хор Саҥа Дьыллааҕы «Саха аймах» култуураҕа сырдатар уопсустубатын киэһэтигэр «Овеянный счастьем якут» («Саргылардаах сахабыт») диэн Анемподист Иванович Софронов-Алампа хоһоонунан толоруллубут ырыаны ыллаабыт.
Адам Скрябин «Манчаары», «Саха кэскилэ», «Саха омук» уопсустубаларга эмиэ киирэн үлэлэһэрэ этэ. Кини иилээн-саҕалаан, Якутскай национальнай ротаҕа духовой оркестр баар буолта. Онно кини 1922-с сылтан 1925 сыллаахха диэри учууталлаабыта биллэр. Сорохтор сыыһа ыйаллар, Якутскай национальнай байыаннай оскуолаҕа баара диэн. Ити оскуола Сойуус Реввоенсоветын бирикээстэринэн 1926 сылтан ылата 1941 сыллаахха диэри үлэлээбитэ.
1923 сыл күһүнүгэр Скрябин Саха АССР делегациятыныын Москубаҕа баран Норуот хаһаайыстыбатын ситиһиилэрин бастакы Всесоюзнай быыстапкатыгар кыттыыны ылбыта. Быыстапка бүтүүтүгэр, Большой театрга вечер-концерт дружбы народов СССР диэн тэриллибитигэр, художественнай самодеятельноһы, Скрябин салайбыта. Ити, сахалыы самодеятельность бүтүн Сойуус үрдүнэн таһымҥа бастакы тахсыыта этэ.
Онно, быыстапкаҕа сылдьан, Адам Скрябин сахалыы ырыалар ырыанньыктара туспа хомуурунньук буолан тахсалларыгар улахан сыратын уурбута. Кини этиитинэн, Муусука үнүстүтүүтүн иһинэн анал хамыыһыйа үлэлээн сахалыы ырыалары истибиттэрэ, фонографынан уһулбуттара, Скрябин сахалыы ырыалары нотанан суруйтун туттарта. Онно, архыып докумуоннара көрдөрөллөрүнэн: «Век угнетения миновал», «Песня рабочего» уонна «Как белые снегири» диэн ырыалары толорбуттар эбит.
Архыып докумуоннара көрдөрөллөрүнэн, Граммофоннар фабрикаларыгар сылдьан, Скрябин пластинкаҕа суруллубут бэйэлэрин ырыаларын уонна Бүлүү улууһуттан төрүттээх, сахаларга бастакы үөрэхтээх журналист, "Кыым" хаһыакка үлэлии сылдьыбыт, учууталлаабыт Маркел Бубякин, уонна, дьиктитэ диэн, улуу дьоннорбут - Максим Аммосов, Былатыан Ойуунускай дакылааттарын истибит эбит. Ол пластинкалар ханна тиийбиттэрэ биллибэт. Булбут киһи сенсация буолуох эбит. Баҕар, «Госфильмофонд» матырыйаалларыгар баар буолуон сөбө буолуо.
Дөксө, Скрябин уруулуу түүр омуктар ырыаларын пластинкаҕа уһулан сахаларга иһитиннэриэн баҕарбытын туһунан баар.
Москубаттан төннөн баран Скрябин саха норуотун ырыаларын пропагандалааһынынан уонна ыччаты муусукаҕа үөрэтиинэн дьарыктаммыта. 3-с уонна 4-с нүөмэрдээх Дьокуускай куорат оскуолаларыгар уонна педтехникумҥа пение уонна муусука уроктарын ыытара.
1925 сыллаахха «Саха кэскилигэр» сылдьан бастакынан сахалыы мелодиялар хомуурунньуктарын таһаарарга этии киллэрбитэ. Ити хомуурунньуга 1927 сыллаахха тахсыбыта. ССРС норуоттарын Киин издательствота таһаарбыт хомуурунньуга саха норуотун муусукатыгар бастакы бэчээттэммит үлэ буолар. Хомуурунньук бэрт элбэх тираажтааҕа – 2.000 экземпляр, сахалыы тылынан, нууччалыыга тылбааһа суох тахсыбыта. Ити ырыалары барыларын Скрябин бэйэтэ ыллаан биэрбитэ уонна мелодиялара бастакы национальнай опера олохтонуутугар уонна симфоническай айымньылар оҥоһуллалларыгар төһүү күүс буолтара. Хас да мелодиялара хотугу омуктар олохторун кытта билсиһиннэрэр «Аэроград», «Поколение победителей» диэн киинэлэргэ фон буолтара.
Скрябин Московскай консерватория теоретическай кылааһыгар үөрэммитэ даҕаны, баай оҕото диэн ууратан кээспиттэрэ. Саха Сиригэр духовой оркестры тэрийэрин боппуттара. Ол да буоллар, 1931 сыллаахха Национальнай театр иһинэн Саха Сиригэр бастакы хомус ансаамбылын олохтообута. Ансаамбыл араас сирдэринэн сылдьан хомуска онньооһуну, биирдиилээн уонна хорынан ыллааһыҥҥа сыһыаран толороро.
Баар-суох аҕа доҕоро, сүбэһитэ-амаһыта, сүүрбэттэн тахса сыл устата ыкса доҕордоһон, биир тыынынан тыынан, айан-тутан, саха тылынан ырыата-тойуга, айымньыта ускуустуба эйгэтигэр киирэрин туһугар сыраласпыт Алампата өлөн туораабытыгар, доҕорун бохуруонатыгар олус улаханнык хараастан, харах уулаах киирэн кэлэн хоруобун таһыгар туран илбиһирэ-илбиһирэ, көмүскэтин уута сүүрэн түһэригэр кыһаммакка искириипкэҕэ оонньоон-оонньоон баран, ол курдук биир тылы ыһыктыбакка сулбу тахсан барбыт. Композитор киһи баар-суох доҕорун кытта сити курдук ураннык бырастыыласпытын кэргэнэ Агриппина Ивановна өйдүү сылдьан ахтыбытын сиэнэ кинигэтигэр киллэрбит.
«Саха омук» чилиэнэҕин, баартыйа салайааччытын Певзнягы Павел Матвеевыһы (дьиҥнээх аата Файвель Мордуховичы) өлөрөөрү дураһыйа сылдьыбытыҥ, Национальнай театрга Ыстаалыны утаран хаһыытыырыҥ, диэн тутан хаайаллар.
Эмиэ даҕаны Тааттаттан хаан тамайар, саха норуотун духуобунай лидерэ Алампа 1919 с. «Саха ырыата» диэн хоһоону суруйбутугар ырыа суруйан 1921-1923 сылларга сэбиэскэй былааһы өрө турбут сахалар бу ырыаны гимн оҥостон ыллаабыттарын эмиэ ахтыбыттар. Никифор Нахов диэн эдэр киһини бу ырыа автора диэн чекистэр ытан турардаахтар.
Ити ырыа хаста да уларыйан, «Үлэһит-хамначчыт ырыата», «Тыгын кырдьаҕас саҕыттан» диэн ситимнэнэн баран испитэ.
1945 сыллаахха Кыайыы парадыгар «Тыгын кырдьаҕас саҕыттан» ырыа матыыба духовой оркестр толоруутугар, сөп түбэһэр гына анал тупсарыыны баран оонньоммута. Итиэннэ, «Якутский победный марш» диэн ааттанан Кыһыл болуоссат үрдүнэн советскай буойуннары өрөгөйдүү дуорайбытынан историяҕа киирбитэ. Кыайыы парадыгар кыттыбыт саха буойуннара ахталларынан, «Саха ырыатын» матыыбын истээт, бары долгуйан тыыннара хааттара сыспыт, саҥата суох баран хаалбыттар.
Унньуктаах уһун силиэстийэ кэнниттэн 1936 сыл муус устар 13 күнүгэр үс сылга болдьохтоон "Севвостлаг" диэн лааҕырга ыыталлар. Кини онтон 1939 сыл сэтинньитин 15 күнүгэр, босхолонор эрээри, ити кыһын кыайан дойдутун булумуна букатын даа эргиллибэт.
Ыстатыйа араас источниктартан таҥыллан оҥоһулунна.
|
|
Category: Саха |
Views: 20 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 8 Ыалдьыттар (гостей): 8 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
