Сүрүн сирэй | Бэлиэтэнии | Киирии | Сахалыы бичик (шрифт)Уруй-айхал, Гость ! | RSS
Бу сир талбата (меню)
News topics
Политика.Митинги. Пикеты. Партии [900]
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения [263]
Суд-закон.МВД.Криминал [1280]
Право, закон [323]
Экономика и СЭР [839]
Власть Правительство Ил Тумэн [1207]
Мэрия, районы, муниципалитеты [400]
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО [215]
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка [555]
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги [155]
Коррупция [862]
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство [291]
Социалка, пенсия, жилье [277]
ЖКХ, строительство [132]
Образование и наука. Школа. Детсад [215]
Люди. Человек. Народ. Общество [224]
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет. [670]
Алмазы Анабара [161]
http://alanab.ykt.ru//
Земля. Недра [240]
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода [377]
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ [158]
Промышленность [43]
Нефтегаз [284]
Нац. вопрос [284]
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации [65]
Дьикти. О невероятном [183]
Выборы [661]
Айыы үөрэҕэ [93]
Хоһооннор [5]
Ырыа-тойук [23]
Ыһыах, олоҥхо [102]
Култуура, итэҕэл, искусство [365]
История, философия [239]
Тюрки [76]
Саха [153]
литература [42]
здоровье [465]
Юмор, сатира, критика [14]
Реклама [7]
Спорт [123]
В мире [86]
Слухи [25]
Эрнст Березкин [88]
Моё дело [109]
Геннадий Федоров [11]
BingHan [4]
Main » 2014 » Ыам ыйа » 27 » «О территориях традиционного природопользования коренных малочисленных народов Севера, Сибири и Дальнего Востока Российской федерации»» туту
«О территориях традиционного природопользования коренных малочисленных народов Севера, Сибири и Дальнего Востока Российской федерации»» туту
16:37
Сылгыбытын сокуон хара5ар киллэриэххэ
А±ыйах сыллаа±ыта Россия±а Кытай атыы´ыттара суох буолуохтаахтар диэн сокуон тахсыбытыгар атыы´ыттарынаан атын олохтоох дьоннорго кыра хамнас т³л³³н µлэлэтэллэрин бары билэ­-к³р³ сылдьабыт. Дьи² и´игэр киирдэххэ тустаахтарга хааччах буолла±а дии, бэйэлэрэ атыылыылларын оннугар ³сс³ эбии ки´и тутарга кµ´эллибиттэрэ.
         Итиннэ майгыннатан республика иһинээн сокуон хара±ар оло±уран бэйэбит ту´абытыгар т³рµт дьарыктарбытынаан олохтоох дьоннор дьарыктаныахтаахтар диэн Ил-Тµмэммитинэн сокуон та´ааран хайы² охсунуох кэри²нээхпит.

         Итинник сокуону ылыы биллэн турар элбэх м³ккµ³рдэри уонна киирсиилэри аа´ара кµµтµллэр. Манна депутаттар уйаннара-хатаннара биллэр, эбэтэр сорохтор олох са²арбакка хаалыахтара, атыттар олох утарыахтара. Оттон норуотун ту´угар син инникитин толкуйдуур депутат, бу боппуруо´у к³т³±µ³ этэ дии саныыбын.

Толорор ³рµттэр ³ттµлэриттэн ханнык да этии бу боппуруоска киирбэт туруктаах. Ол с³п: «сµгэ тµ´µ³р дылы дµлµ² сынньанар» - диэн мээлэ±э эппэттэр. Кырдьыгын баран эттэххэ толорор ³рµт - чиновник дьыалата буолбатах, кини сокуоннарга оло±уран µлэтин - хамна´ын тэрийэр. Салайааччыта эппитин толорбото±уна µлэтиттэн у´уллуон с³п, эбэтэр бэйэтин этиитинээн ыытылла турар дьа´аллары утары этэр кыа±а суох.

Норуот дьыл±атын бы´аарар боппуруостары регламенын бы´ыытынаан Законодательнай орган бы´аарыахтаах уонна  к³±µлµ³хтээх. Дьэ манна тыа сирин к³мµскµµр ааттанаан талыллыбыт депутаттар уонна партиялар наруоттарын инники сайдыытыгар анаан сокуоннары ылыныахтаахтар.
Манна «традиционнай отрасль» т³рµт дьарык диэн термин бала´ыанньатын уонна ханнык дьарыкка сы´ыанна±ын бы´аарыах кэри²нээхпит. Сорох норуоттарга бу боппуруос балыктаа´ы²²а сы´ыаннах буолуон с³п, оттон сороххо холобур японецтарга - рии´и µµннэриигэ.

Дьэ оноон былыр – былыргыттан сахалар сылгыны айыл±аны ту´анан, бэйэтэ ха´ан а´ыырын тэрийбит омук буолабыт. Ону Россия Президена Путин В.В. бэйэтинэн дьа´айан «традиционнай отрасльга» киллэрбитигэр махтаныах кэри²нээхпит, маны та´ынаан В.А. Штыров уонна кини хамаандата туруорсан киллэттэрбит ³²³л³³хт³р.

Ити дьа´алга оло±уран: «традиционнай отрасль - табунное коневодство» - диэн аатынаан Россия тыатын ха´аайыстыбатын Министерствота бэйэтин µгµс программаларыттан биирдэстэригэр киллэрэн µлэлиир.

Араас дойдулар Сокуоннарын к³рд³хх³ т³рµт (традиционнай) дьарыгынаан дьарыктаныахтаах ити сокуо²²а ыйыллыбыт эрэ норуот. Эбэтэр Япония±а рии´и µµннэриинээн япон эрэ нацията дьарыктанар, атын омуктар Япония территориятыгар дьарыктанар тµбэтэлэигэр нолуок онтон да атын к³рµ²нэринэн дьарыктамматтарын курдук гына о²остубуттар. Маны та´ынаан аттыгар баар государстволартан рии´и киллэриини хааччахтыыллар. Аляска±а табанан т³рµт олохтоох норуот бэйэтэ эрэ дьарыктанар бырааптаах. Т³рµт олохтоох омуктан ураты омук бу боппуруо´унан дьарыктаныыта кытаанахтык бобуллар уонна хонтуруолланар.

Биллэн турар сµрµн атын сылгы к³рµ²нэриттэн би´иги сылгыбыт иитиитэ уонна уратыта диэн; бу бэйэлээх тымныы айыл±а±а бэйэтэ бэйэтин к³рµнэн ха´ан аа´ыра буолар. Бу ураты хаачыстыбатын би´иги халба²наабакка сµтэрбэт услуобуйатын тэрийэн иитиэх уонна туту´уох тустаахпыт. Мантан тахсар µгµс туруорсар боппуруостарбыт.

Итини та´ынаан, бу бэйэлээх тымныы тыйыс айыл±а±а µµммµт µµнэйилэри кы´ыннары, сайыннары ту´анан элбэх µчµгэй хаачыстыбалаах эти уонна µµтµ биэрэр ки´и бэйэтин кытта илдьэ сылдьарга µ³рэппит дьиэ сµ³´µтэ буолар.

Бу уон ахсыс µйэттэн са±алаан сиртэн хостонор баай олус улахан суолталанан ки´и аймах сайдарыгар т³´µµ кµµс буолбутун бэлиэтиир хайаан да наадалаах. Эбэтэр сир баайдаах государстволар ити сирдэрин баайын былдьатымаары улахан алдьатыылаах сэрии сэбин мунньуналлар, бэйэ-бэйэлэригэр кµ³нтэ´эллэр.

Дьэ ол и´ин би´иги курдук сир баайдаах республика±а олорор дьоннор бу боппуруоска олус бол±омтолоохтук сы´ыанна´ыахтаахпыт. Итинник боппуруо´у бы´аарыыга бэйэ иннин к³рµнµµ буолбакка атын, боппуруостар баалларын учуоттуох кэри²нээхпит. Манна а´ара барыыны та´аарыа суохтаахпыт, араас провакациаларга, угаайыларга киирбэт курдук дьа´аныахтаахпыт.

Дьэ, ол и´ин сир боппуруо´а икки суол боппуруостартан турар бадахтаах. Сир анныттан хостонор баай дэнэр, элбэх µбµ-а´ы эрэйэр, харчы иннигэр µлэлиир дьор±оот дьоннор ³йдµµн-санаалыын ураты дьоннор кэлэн µлэлиир µлэлэрэ буолар.

Ахсааан ³ттµнэн а±ыйахпыт бы´ыытынаан хайдах да бэйэни к³мµскэнэр кыахпыт суо±унан, Россия курдук улуу государство±а олорорбутуттан, кини к³мµскэлинээн ту´анарбытынаан айбыт та²ара±а махтаныах кэри²нээхпит уонна сир хостонор баайа Россия бас билиитэ буоларын µчµгэйдик ³йбµтµгэр киллэриэх - хатыах кэри²нээхпит.

Сир баайын былдьаспыта буолан, дьону булкуйан бэйэ аатын µрдэтэ саатыр политиктартан улаханнык дьиксинэбин уонна саха интилигенциятын, эдэр дьоннорун араас хайыс±анаан сыы´а ³йд³бµлгэ киллэрэллэр. Дьи²нээх боппуруо´у туруорсууга кµµспµтµн тµмэн µлэлэ´эри атахтыыллар.
Дьи²эр сµрµн боппуруо´унаан буолуох кэри²нээх  сир кырсыгар, ол аата кµннээ±и кы´ал±аны, эбэтэр ки´и а´ыыр а´ын хааччыйар ара²атыгар бас билиигэ кытты´арга ³йµ-санааны тµмµ³хтээхпит уонна ону бы´ааарарга бары кµµ´µ холбуохтаахпыт.

Билигин аан лойду ичигэс климаттаах сирдэригэр а´ыыр астарын хааччынар сиргэ олороллор. Били²²итэ а´ылыгынан хаччыйыы боппуруо´ун, сайдыылаах государстволар бэйэлэрин хааччынар буоланнар улаханнык кы´аллыбаттар. Билигин уу боппуруо´а турбутугар, µµнэйиини µµннэриигэ уу ороскуотун аччатар наадаттан «капельнай орошение» систематын киллэриигэ Израиль государствотыгар са±аламмытын иилэ хабан ылан Аан дойду олус кµµскэ ту´анан эрэллэр.

Били²²итэ айыл±абыт тымныыта уонна сир µ³´э ара²ата биэрэр бородуксуйата кырата сайдыылаах дойдулары куттуур. Сирин баайа эрэ кинилэри интириэ´иргэтэр, ол да±аны тымныыта улаханнык салыннарар бы´ыылаах да, кы´ал±а кы´айан син биир кэлэллэрэ буолуо. Били²²итэ санааларыгар тийэр µµнµµнµ уонна эт а´ылыгы ыларга а´ара элбэх ороскуоттаах буолуон с³п. Дьэ ити кэм²э сылгыбытын уонна табабытын таба ту´анан, сир боппуруо´угар киирсиэххэ баара. Манна то´о±олоон бэлиэтиир буоллахха сиргэ улахан µбµ-а´ы уурбакка ту´анар «традиционнай отрасль» бы´ыытынаан сахаларга сылгыны иитии эрэ баар.

Бу боппуруоска «Федеральный закон от 7.05.2001г. № 19-ФЗ «О территориях традиционного природопользования коренных малочисленных народов Севера, Сибири и Дальнего Востока Российской федерации»» тутуллуон уонна ту´аныллыан наада.

Юрист µ³рэ±э суох ки´и аа±арбынан традиционнай отраслынан дьарыктанар норуоттарга сµрдээх µчµгэй федеральнай бу рамочнай сокуон. Бэл сокуон и´игэр сиртэн хостонор баайы ту´анар промышленность сайдар тµбэлтэтигэр маны харабыллаан кэлбит наруокка т³л³бµр олохтоноро ыйыллар. Дьи²эр би´иги олохтоох юристарбыт «титульнай норуот» аатыран ити сокуону олоххо киллэриигэ уонна туттарга кы´аммат курдуктар. Бу сокуону туттан сири нэ´илиэккэ сы´ыаран бэйэ республика и´инэн туттар сокуон та´ааран олоххо былыр киллэрбит буолуохтаах этибит.

Бу сокуону таба ту´анан Хабаровскай кыраайга 13 нэ´илиэктэригэр модельнай территорияны о²остоллор. Ити сокуон олус дири² ис хо´оонно±ун, киэ² дала´ыннаа±ын к³рд³р³р. Оттон би´иги курдук элбэх бэйэ дьоно юристах норуот, норуоппут ити сокуону таба ту´анарыгар этиилэри киллэрэн µлэни ыыталлара хайаан да наадалаах дии саныыбын.

Бу сокуону туту´ан 2009 сыллаахха Российскай Федерация Верховнай Суута Камчатскай кыраай Губернаторын кытта мэккиэрдэригэр алеутскай община «Кигнах» олохтоох дьон балыгы бултаа´ыннарыгар, кинилэр ту´аларыгар суут уураах ылбыта элбэ±и этэр.

Оттон би´иги Республикабытыгар 2009 сылтан Жиганскай оройуон «Кыстатыам» Эвенкийскай олохтоох бэйэни салайыытын депутаттара РФ Государсивеннай Думатын депутаттарыгар Песковская Ю.А. уонна Тумусов Ф.С. са±алаан республика салалтатыгар «территории традиционного природопользования - землепользования местного значения» суруктарыгар ханнык да хамсаа´ын тахсыбакка олороро хомолтолоох.

Дьи²эр ыллахха бу оройуон оччотоо±у Ил-Тµмэ²²э представителлэрэ - председатели солбуйааччы, депутата да, бу традиционнай отрасль сµрµн боппуруо´ун туруорсулларынан бол±омто±о ылан кµµскэ туруорсуо этилэр буолла±а. Сир боппуруо´а тустаах дьо²²о кµннээ±и эрэ боппуруо´у бы´аарыы буолбата±ын, бу нэ´илиэк тумус дьонноро - депутаттара таба ³йд³³н туруорсубуттарыгар махтаныах кэри²нээхпит, уонна туох кыалларынан к³м³л³´µ³ххэ баара.

Манна биири то´о±олоон бэлиэтиэххэ баара, кинилэр родовой общиналарга буолбакка, бµтµн нэ´илиэк бас билиитигэр туруорсаллар. Ону аа±аччы - юристар сыы´а ³йд³бµлµ биэрэн тохтотон кээспиттэр курдук. Оттон нэ´илиэк депутаттарын туруорсутун биллэрэр к³рд³р³р-сырдатар тэрилтэлэр иилэ-хабан ылан киэ² ара²а±а улахан хамсаа´ыны та´аран µлэлиэхтэрин с³б³.

Сылгыбыт традиционнай отрасль киирбитинэн, итиннэ сы´ыаннаах  сокуон хара±ар с³п тµбэ´иннэрэн «территории традиционного природопользования - землепользования местного значения» диэни ту´анан, ол сокуон µµтµн-хай±а´ын таба тайанан оноон Федеральнай Сокуону кэспэккэ эрэ бэйэ ту´атыгар юристарбытын к³м³лµ´µннэрэн депутаттарбыт ³йд³рµн-санааларын ууран, µлэлээн норуот дьыл±атын бы´аарыыга кыттыахтарын наада дии саныыбын.
Ону би´иги «Ил-Тµмэн» депутаттара то±о ылыммат буолуохтарай, норуоттарын ту´угар µлэлиир дьон. Ол гынан баран дьи²эр сокуону да билээччилэрбит эмиэ бэйэлэрин истэригэр сокуон хара±ынан чэпчэки ³ттµнэн бараллар, Ханнык ба±арар сокуо²²а чэпчэтии баар, ол эбэтэр Россия курдук улуу государство±а сирэ-уота, кини µµнэйини биэрэр кыа±ынан атыннаахтарын, оноон киэ² сири сабардыырынаан рамочнай сокуон ылыллыбыта чуолкай буолла±а дии.

Сокуон рамочнай буоларын ту´анан, сир µ³´э ара²ата сылгы уонна таба мэччирэ²э буоларынаан, мэччирэ² бы´ыытынаан нэ´илиэк к³рµµтµгэр – истиитигэр сы´ыарыытын Россия законнарын хара±ар с³п тµбэ´иннэрэн бэйэбит сокуон та´аарыахтаахпыт. Биллэн турар сокуон хара±ын хонтуруоллуур тэрилтэлэр туох кыаллыбатын прокуратураттан са±алаан бырачыас уонна сурук б³±³тµн суруйуохтара турда±а. Ону барытын µµтµн-хайа±а´ын булан законодательнай орган аа´ыахтаах курдук саныыбын.

         Оннук сы´ыарыллар тµбэлтэтигэр айыл±аны харыстыыр µлэлэргэ к³рµллэр µптэрин уонна дьоннорун кытта олохтоох бэйэни салайыы ис-туругар оло±уран миэстэтигэр тиэрдиллиэхтээх.

Ол курдук сири тупсарар инниттэн былыр да±аны уонна совхозтар са±ана сири ³тт³³´µн хонтуруолланар буолара. Ити кэмнэргэ лесхоз µлэ´иттэрэ э´иги мэччирэ²²ит диэн матыыыптаан техника да, дьон да кµµскэ нэ´илиэк та´ымынаан мобилизациаланан уот турбатын курдук ыытыллара.
Билигин кистэл буолбатах оройуон салалтатыттан са±алаан сэлээннээ´ии тахсар. Тустаах харчы к³рµллµбµт дьонноро дьарыктаннынар диэн буолар, лесхозка сэлээннээ´ин баар.

         Биллэн турара норуот инники дьыл±атын бы´аарар боппуруоска биирдиилээн ки´и этиилэрэ, эбэтэр санаалара буолбакка бары уопсай кµµстээхтик туруорсуубутун уонна олоххо киллэриигэ тэрээ´иннэрбитин кµµтэр. Онно дьон-норуот санаатын у´угуннаран киэ², дири² ис хо´оонноох кэпсэтиини та´аарар буоллар олус µчµгэй буолуо этэ диэн санааттан суруйабын.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
         Республика сирэй салалтата сµрµн тыын боппуруос бы´ыыытынан ылынан, бары ³ттµттэн ыры²алатан к³р³р инниттэн тµргэн тэтиминэн µлэни са±алыыра хайаан да наадалаах дии саныыбын. Республика норуотун дьыл±ата, инники оло±ун о²кула бы´аарыллар боппуруо´а буоларынан уустуктардаах буолан баран бы´аарыллынна±ына эрэ табыллар.     

         Норуоппут к³рд³рбµтµнээн олорон сµрµн дьарыгын сылгы уонна  таба иитиитин сµтэрдэ±инэ бука сэрэйдэххэ ырыанаан уонна оло²±оноон ырааппаппыт буолуо±а, кэнэ±э´ин кэнэ±эс µ´µйээн курдук маннык норуотар олорон ааспыттара уонна ырыалаах, оло²холоох этилэр диэн ахтыахтара турда±а.

Нэ´илиэктэрбит урукку границаларына хаптахтарына, промышленность ылан одорор сирдэриттэн уратыга, сир ха´аайыннана тµ´эр. Уонна этэргэ дылы сыыйа-­баайа наадатыыттан к³р³н олох сайдыытыгар с³п тµбэ´иннэрэн сиргэ да сы´ыан уларыйан и´иэ буоллла±а дии.

Итилэргэ оло±уран нэ´илиэк та´ымынан сири сы´ыаттары боппуруо´ун туруорсарга то±остоох кэм µ³скээбиттин мµччµ туппакка киирсэр кэм кэлэн эрэр дии саныыбын уонна манна да±атан этэр буоллахха Россия Президенэ В.В. Путин бастакы тµ´µмэ±эр олорон Федеральнай сокуону илии баттаабытын уонна саха сылгыта табуннай коневодства бы´ыытынаан традиционнай отралга киириитин дьа´айбытын умнуо суохтаахпыт.

         Оттон хо´уйарбытыгар, оло²холуурбутугар сµ³´µбµт, сылгыбыт уонна ыппыт баалларын тухары ырыабыт да, оло²хобут да тупсан, тылбыт байан ³сс³ киэ² билиигэ тахсыа этибит дии саныыбын.

Винокуров Василий Степанович - к.э.н., Саха Республикатын тыатын ха´аайыстыбатын µтµ³лээх µлэ´итэ, Анаабыр, Эбээн-Бытантай уонна £йм³к³³н улуустарын бочуоттаах олохтоо±о.



--
группа АЙЫЛГЫ
 
Category: Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка | Views: 1129 | Added by: uhhan1
Total comments: 0
Only registered users can add comments.
[ Registration | Login ]
Сонуннар күннэринэн
«  Ыам ыйа 2014  »
БнОпСэЧпБтСбБс
   1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031
Көрдөө (поиск)
Атын сирдэр
Ааҕыылар
Баар бары (online): 109
Ыалдьыттар (гостей): 109
Кыттааччылар (пользователей): 0
Copyright Uhhan © 2024