Айыы үөрэҕин тыллара
Киһи күн устататыгар араас түгэҥҥэ киирэн тахсар. Киһи сөбүлээбэт эбэтэр сөбүлүүр түгэнигэр анал тылы саҥаран, бэйэтин санаатын салайан туругун сөптөөх өттүгэр уларытар кыахтаах: сүрү сатаан туһанар; сүрү мээнэ сүтэрбэт; сүрү чопчу сорукка туттар.

1. Дом - киһини итэҕэл өйдөбүллэрин илдьэ сылдьарга салайар. Алгыһы, санааны түмүктээн бигэргэтэргэ этиллэр.
2. Дьээ - санаа күүһүн түмэргэ киһи бэйэтэ бэйэтин соруйар тыла. Кэпсиэх, кэпсэтиэх иннинэ туһаныллар.
3. Туску - киһиэхэ үчүгэйи баҕаран, киһи кэнниттэн этиллэр тыл. Тыл иһиллэрэ ирдэммэт, киһиэхэ тускуну туһаайыы бэйэҕэ үчүгэйи баҕарбыт тэҥэ.
4. Саҥ - киһи икки дьарыктан хайатын бастатан толорорун мунаахсыйдаҕына "Саҥ" ... Салгыыта (далее) »

Тэрис: «Былыр Чомчой диэн Мэлдьэхси кинээһэ олорбут. Кини Үөлэн Кунньаас диэн уоллаах эбит. Ол уол ыһыахха кымыс иһэ олордоҕуна, Ырыа Дуйаах диэн үөр үрдүгэр кэлэн дьоҕуур бырахпыт. Киһи эмискэ туран сүүрбүт уонна биир аргынньахтыы үүммүт хатыҥҥа ытык быатыгар ыйанан өлбүт. Кини Ырыа Дуйаах доҕууругар түбэспит эбит. Кини тоҕус былыт кыргыттарыттан биирдэрэ эбит.

Үөлэн Кунньааһы эр гыммыт. Ити кэмтэн үөһээҥҥи үөрдэртэн кини саамай улахан үөр буолбут.
Оҕуурдаан ылыы диэн өйү-санааны өлөргө баайан кэбиһии. Чуолаан оннук киһи бэйэтигэр тииийинэн өлөр. Маҥнайгы оҕуурдаппыт киһинэн Үөлэн Кунньаас буолар эбит. Кунньаас ойууну сур дьаҕыллаах диэн ааттыыллар. Дьаҕыл, эмэгэттээх бууттаах аты ылар.
Манна Ырыа Дуйа ... Салгыыта (далее) »

Олунньу 12 күнүгэр тымныы оҕуһун иккис муоһа тостор. Айыы уола оҕуһу хотон эрэр.
Олунньу 24 күнүгэр айыы уола тымныы оҕуһун мооньоох төбөтүн быһар. Ол аата букатыннаахтык хотор. Ол гынан баран оҕус көҥдөй көхсө сытар уонна 44 тоҥоту, 44 хатааһыны аҕалар. Барыта 88 күн буолар.
Кулун тутарга көҥдөй көхсө сытар. Халыҥ хахтанан хомурах буолар.
Муус устарга Көҥдөй көхсө ирэн хаптайан барар. Хаар хаптайыытын этэллэр.
Ыам ыйыгар оҕус тириитэ эрэ хаалан көмүөл буолан устан Хотугу Муустаах Байҕалга тиийэр.
Бэс ыйыгар тириитэ эрэ хаалан баран Хотугу Муустаах Байҕалга уста сылдьар.
Атырдьах ыйыгар тымныы оҕуһун тириитэ Хотугу муустаах Байҕалга уста сылдьар. Хаары-мууһу сиир буолар.
Балаҕан ыйы ... Салгыыта (далее) »

  Кулун тутар сахаҕа дириҥ суолталаах ый. Аата да этэринэн, бу кэмҥэ Дьөһөгөй оҕото сыһыыга - хонууга сылдьан көҥүл төрүүр - ууһуур. Дьөһөгөй Айыы - сылгы таҥарата, саха таҥарата. Дьөһөгөй Айыы киһиэхэ күүһү, үлэлиир дьоҕуру, хаһаайын буолууну биэрэр,о.а. бэйэ бас билэр күрүөлэниитэ - хаһааланыыта, дьиэлэниитэ - уоттаныыта, үүнээйи үүннэринии, сүөһүлэнии, сылгыланыы.
   Бу ый үксэ кыһыҥҥы кэмҥэ киирэр. Ый 22 күнүгэр сырдык уонна хараҥа тэҥнэһэллэр, онтон сырдык баһыйан барар. Онон бу кэм саас саҕаламмыт күнүнэн ааҕыллар. Бу кэмҥэ киһи харыстаныахтаах эргэ дьыла бүтэр, саҥа дьыл саҕаланар, тот салгын кэлэр. Кулун тутарга бэлиэтээһин буолар. Бу бэлиэтээһин олунньу ыйга буолбут сылыйыы ... Салгыыта (далее) »

Эн ханнык бэлиэҕин?
Төрөөбүт сыл бэлиэтэ төрөөбүт ый бэлиэтин кытта алтыһан, киһи майгыта үөскүүр.
Таҥха сылынан-ыйынан эргииринэн сахалар дьыл кэмин аайы киһи майгыта уларыйар дииллэрэ. Ити уларыйыы халлаантан (күнтэн, ыйтан) сибээстээҕин чуолкай өйдүүллэрэ.

Сыл бэлиэлэрэ
Бэлиэлэр Сыллар
Таҥха 1913 1925 1937 1949 1961 1973 1985 1997
Одун 1914 1926 1938 1950 1962 1974 1986 1998
Дьөһөгөй 1915 1927 1939 1951 1963 1975 1987 1999
Айыыһыт 1916 1928 1940 1952 1964 1976 1988 2000
Иэйэхсит 1917 1929 1941 1953 1965 1977 1989 2001
Үрүҥ айыы 1918 1930 1942 1954 1966 1978 1990 2002
Сир иччитэ 1919 1931 1943 1955 1967 1979 1991 2003
Сүҥ Дьааһын 1920 1932 1944 1956 1968 1980 1992 ... Салгыыта (далее) »

Саха билиҥҥи халандаарынан, ааспыт сылбыт Одун Хаан таҥара сыла эбит буоллаҕына, быйылгыбыт – Дьөһөгөй Тойон таҥара сылынан биллэр.
Холобура, кулун тутар 21 күнүгэр – ол аата сырдык уонна хараҥа тэҥнэһэр кэмигэр, сырдык баһыйан барар кэмигэр, – саха төрөөбүт күнэ диэн улахан туом ыытыллар. Дьиҥэр бу туом Дьөһөгөй таҥараҕа ананар. Дьөһөгөй – саха норуотун төрдүн таҥарата буолар, Онон саха төрөөбүт күнүн быһыытынан ааҕыллар.

Өссө, ити күн биһиги эриэн үөнтэн үөскээбиппит туһунан алгыс ааҕыахтаахпыт. Былыр тимиринэн сэбилэммит сылгы көлөлөөх ураты дьон үөскээбитэрэ. Ити дьон тимир ууһа, моҕой ойуун буолбуттар. Кинилэр аан дойду араас өттүгэр баран күн ууһун үөскэппиттэрэ. Аан маҥ ... Салгыыта (далее) »

Саамай кылгас күннээх, саамай уһун түүннээх ыйбыт кэлэн бүтэн эрэр кэмигэр тиийэн кэллибит. Ахсынньы, баар халандаарынан ыллахха, сыл бүтэһик ыйынан буолар. Дьэ туох-ханнык ыйы олорон ааспыппыппытын уонна кыратык кэлэр сылы сырдатыахха.
Сахаларга ахсынньы, бүтэй, Айылҕа бүтүннүү утуйар кэминэн ааҕыллар. Сулустар сипсиһэр кэмнэригэр киһи билгэтэ күүһүрэр. Ол иһин былыргы сахалар, балаҕаннарыгар олорон эрэн, олоҥхону, остуоруйаны истэллэрэ, таабырыннаһаллара, чабырҕахтаһаллара, остуол оонньуута дэлэйэрэ. Манныкка киһи өйө-санаата сытыырхайар, куйаар урсунунан, халлаан хаттыгаһынан айанныыр буолар.

Ый саҥатын эргин, аам-даам туманнаах тохсунньуга диэри салҕанан барар тымныы түһэр. Ый ортотун саҕана кыратык салг ... Салгыыта (далее) »

Бу, 2022 сыл саха үгэһигэр олохсуйбут халандаара көрдөрөрүнэн, - Одун Хаан диэн таҥара сылынан ааҕыллар. Биһи билэрбитинэн, Одун диэн тыл «од» диэн монгол тылыгар эмиэ баар уонна дьылҕа, дьол диэн суолталаах.
Саха итэҕэлигэр үгэс буолбут өйдөбүл этэринэн, Олоҥхо бырамана, Эллэй Боотур үтүмэнэ, Нуучча кэмэ, Дьөһөгөй мөһүлгэтэ, Одун сыла буолла.
Отуорбут олордо, Ортону буллубут, Толору дьолоох, Ситэри ыйаахтаах, Бөҕө оҥоруулаах, Бигэ санаалаах Айар-тутар Айыы дьоно буолуоҕуҥ. Аан дойду Ортотугар буолуоҕуҥ, Күн сирин Өркөнүгэр сылдьыаҕыҥ, Тыыммыт Үрүҥ Айыы Тойон Сэргэтигэр Өртөннүн, Саха буолан Сандаарыаҕыҥ, Урааҥхай буолан Туругуруоҕуҥ!

Одун Хаан сыла – кыра мөһүлгэ 9-с сыла, ... Салгыыта (далее) »

 Тохсунньу ыйга төрөөбүттэр

Тоһуттар тымныы аанннаан, айылҕа иһийэн турдаҕына күн сирин көрбүттэр дьыл бу тыйыс кэмигэр дьүөрэлии чуумпулар, кэрэлэр. Дьоҥҥо – сэргэҕэ болҕомтолоохтор. Тохсунньу оҕолорун айыылара – аанньаллара арчылыы, араҥаччылыы сылдьаллар, туох эмэ кыһалҕа тирээтэҕинэ, тутатына көмөлөһө. Быыһыы охсоллор. Чолбон бэлиэлээхтэр туораттан көрдөххө сымнаҕас үтүө майгылаахтар эрээри, өһүллүбэт кытаанах  сүрүннээхтэр. Бэйэлэрин тустарыгар тугу да кэрэйбэттэр. Туруоруммут соруктарын, баҕа санааларын хайаан да толорон тэйэллэр. Соруктарын ситиһээт, аҕыйах кэминэн өрөгөйдөрүн үөрүүтэ сойон. Эмиэ саҥа үктэлгэ тардыһан бараллар. Тапталга бэриниилээхтэр эрээри туора киһилиин быстах оонньоһон ылыа ... Салгыыта (далее) »

Варвара КОРЯКИНА
Саха дьахтарын санаата
Орто тураан дойдубут ахсыммыт уларыйар. Күн-дьыл ааһар, араас санаа-оноо саха дьонун сүрэҕин тууйар: Аан Ийэ дойдуга баар араас аймалҕан, Сахабыт сирин дьылҕата, инники кэскилбит, сирбит-дойдубут туруга, кэлэр көлүөнэ ыччаппыт олоҕун оҥкула, дьиҥ төрүт итэҕэлбит тиллиитэ...
Олохпут оҥкулун олохтуурга, кэлэр кэскилбитин кэҥэтэргэ, айыы киһитэ ааттанарга, саха буолан сайдарга төрүт итэҕэлгэ төннүү, өбүгэ үгэһин өрө тутуу, түҥ былыргы билиилэргэ эргиллии эрэ төһүү буолар кыахтаах!

Мин саха итэҕэлин онтон-мантан кыралаан, бытаммытын булан, үөрэтэ сатаабытым ыраатта, отуттан тахса сыл буолла.
Олох очуругар-чочуругар оҕустарбат курдук, норуот быһ ... Салгыыта (далее) »

Бу, 2022 сыл саха үгэһигэр олохсуйбут халандаара көрдөрөрүнэн, - Одун Хаан диэн айыы таҥара сылынан ааҕыллар. Биһи билэрбитинэн, Одун диэн тыл «од» диэн монгол тылыгар эмиэ баар уонна дьылҕа, дьол диэн суолталаах.
Саха итэҕэлигэр үгэс буолбут өйдөбүл этэринэн, Олоҥхо бырамана, Эллэй Боотур үтүмэнэ, Нуучча кэмэ, Дьөһөгөй мөһүлгэтэ, Одун сыла буолла.

Отуорбут олордо, Ортону буллубут, Толору дьоллоох, Ситэри ыйаахтаах, Бөҕө оҥоруулаах, Бигэ санаалаах Айар-тутар Айыы дьоно буолуоҕуҥ. Аан дойду Ортотугар буолуоҕуҥ, Күн сирин Өркөнүгэр сылдьыаҕыҥ, Тыыммыт Үрүҥ Айыы Тойон Сэргэтигэр Өртөннүн, Саха буолан Сандаарыаҕыҥ, Урааҥхай буолан Туругуруоҕуҥ!

Одун Хаан сыла – кы ... Салгыыта (далее) »

Бу биһиги олорор кэммитин өтө көрбүт дьон бааллар. Барыта сэттэ өтө көрүү баар. Олортон биирдэрэ уонна дириҥ ис хоһоонноохторо Алампа «Таҥхаһыт» диэн хоһооно буолар. Кини бу хоһоону 1925 сыллаахха суруйбут.
Кини таҥхаһыта Сээркээн Сэһэн оҕонньор эбит. Эдэр уол бэйэтин олоҕун туһунан муҥатыйар. Онуоха Сээркээн Сэһэн көстөр уонна этэр:

Түрбүөннээх олохтон
Төлөрүйэ илик эбиккин,
Аймааһыннаах олохтон
Арахса илик эбиккин.

Манан кини өрөбөлүүссүйэни, гражданскай сэриини этэр быһыылаах.

Сэмэ-суҥха сиппитин,
Сэт-сэлээн туолбутун,
Аан дойду аймаҕын
Аймааһына аччаабытын,
Айыыларын санаабыттарын,
Алгыстара арыллыбытын кэннэ,
Маҥан тирииҥ барчала ... Салгыыта (далее) »

Якутская религия имеет чёрную, тайную сторону. Это – зона действия чёрных шаманов. В прошлом, именно они были знатоками демонического мира, мест обитания злых сил. Наверное, поэтому, для последователей вероучения Айыы, эта область неизведанного, всегда оставалась запретной территорией, «обратной стороной Луны». Если общение с айыы проходит без особых последствий, то, считается, что соприкосновение с представителями Хаоса, почти всегда имеет летальный для неподготовленного человека исход. В связи с запретом, даже для самих чёрных шаманов, на произношение имён некоторых злых духов, в архивах не отложился целый пласт якутской культуры.

Итак, рассмотрим демонический мир якутской традиционной религ ... Салгыыта (далее) »

Корякин Петр Иванович начальник отдела использования         Национального архива РС (Я)
Олонхону сурукка түһэрбит Платон Алексеевич Ойуунускай, бэйэтин омугун итэҕэлгэ сыһыаннаах көрүүлэрин анаан үөрэтэ сылдьыбыттаах. Кини төрүт итэҕэл саха омугун туругуруутугар уонна сайдыытыгар улахан сабыдыаллааҕын билинэрэ.
Ойуунускай этнографияҕа сыһыаннаах үлэлэрин улахан аҥаара Саха Өрөспүүбүлүкэтин Дьокуускайдааҕы научнай киинин архыыбыгар баар. Ол да буоллар, саха төрүт итэҕэлин туһунан сорох үлэлэрэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай архыыбыгар эмиэ баалар.

Бастатан туран, ... Салгыыта (далее) »

Тэрис. Уһуйууну аас.
Тэрис.
Айыы суола.
Якутск: Ситим, 1993, С.118. ... Салгыыта (далее) »

Аҕа, (старший) - эйигин төрөппүт эр киһи.
Ийэ, (ия) - эйигин төрөппүт дьахтар.
Эһэ - ийэҥ-аҕаҥ аҕалара.
Эбэ - ийэҥ-аҕаҥ ийэлэрэ.
Хос эһэ - эһэҥ-эбэҥ аҕалара.
Хос эбэ - эһэҥ-эбэҥ ийэлэрэ.
Түгэх эһэ - хос эһэҥ, хос эбэҥ аҕалара.
Түгэх эбэ - хос эһэҥ, хос эбэҥ аҕалара. ... Салгыыта (далее) »

Алтынньы ыйга айылҕа киһини, дьону-сэргэни түмэр күүһэ сиргэ чугаһыыр.
Алтынньы ый алтыс ый буолар, ол аата алтыс, тумус, түмсүүлээх буол диэн өйдөбүллээх. Дьону-сэргэни кытта, ийэ сиргин кытта сөпкө алтыс диэн айылҕа анаабыт кэмэ. Алтыһар кэм, түмсэр, түмүллэр, сомоҕолоһор кэм.
Хотой Айыы аана - киһи өрөһөтө. Өрөһө киһи ис күүһүн салайар, түмэр. Түлүннэрэр эбэтэр үр ... Салгыыта (далее) »

Оҕону үөрэтии:
                  
1. Эмэрин кэмигэр бырахтар. 2. Кэмигэр хаамтар (эрчийэн ону ситиһиллэр). 3. Таҥна үөрэт. 4. Чэнчис гына үөрэт. 5. Салгыны тулуйарга үөрэт (наһаа үллүйүмэ).

Оҕо харысхала:

1. Көтөҕөргөр  көхсүнэн ылыма. 2. Бэйэҕиттэн үөһэ көтөҕүмэ. 3. Атахха сытыарыма. 4. Уһуктаах маллартан сэрэнэргэ үөрэт. 5. Бытархай малы айаҕар укпат буоларга үөрэт.

Оҕо майгытын харыстааһын:

1. На ... Салгыыта (далее) »

Кубучаҕар Куланнаах—ураһа ураҕаһын иччитин аата.
Ураһалар ааттара.

Ураһа ааттара:
-Моҕол ураһа.
-Далла ураһа.
-Ходьол ураһа.
-Өссө санда ураһа диэн баара. ... Салгыыта (далее) »

Тэрис.
2014 сылга мин “Ойуун түүлун” салгаан “Ойуун тиллиитэ” диэн саҥа бэйээмэни оҥордум. Манна “Ойуун түүлүгэр” турбут сорук уларыйбата. Өссө кини этиитэ чахчы туолаарыы кэлэн иһэр. Ол гынан баран уларыйыы баар. Саха норуота үөрэҕи ылла. Онон кэлии дьоҥҥо оччо баһыйтарбат буолла.

Аны кэлэн иһэр ыарахаммыт икки буолла:

-Саха сирин килиимэтэ ыараханын уонна ыраах сытарын иһин сиртэн хостонор баайын кыайан ырыта иликтэр. Билигин соҕуруу өрүккэ сиртэн хостонор баайы үксүн бүтэрдилэр. Саха сиригэр дьиҥнээх киирэр кэмнэрэ кэллэ.
-Аны ити кэмҥэ сылыйыы кэлэн иһэрэ билиннэ. Ол гынан баран манна сүүһүнэн сыл наада буолуо.

Саха норуота аны элбэх но ... Салгыыта (далее) »

Сахабыт сиригэр улахан тунах ыһыахтар кэлээри турар кэмнэригэр, от ыйыгар, окко киириэх иннинэ, ынах сүөһүгэ анаан сиэр-туом бөҕө оҥоһуллар эбит өбүгэ саҕана. Туора муостаах иччитин – Ынахсыты ыҥыран, ынаҕы киэргэтэн, дьолу тосхойон суоратынан ыһыллар буолар эбит.
Билиҥҥи туругунан ылан көрөр буоллахха, Ынахсыкка аннаан оҥоһуллар туомнары сөргүтүүнэн “Кут-Сүр” уопсустуба дьаныардаахтык дьарыктана сылдьар.
Кинилэр үлэлэрин ырытан көрөр эбит буоллахха, элбэх архыып матырыйаалларыгар олоҕуран былыргы үгэһи тилиннэрэ сатыыллара көстөр. Ол курдук, А.Е. Кулаковскай икки Э.К. Пекарскай суруйууларыгар олоҕуран Ынахсыт эрэ буолбакка, кини эдьиийэ – Иһэгэй Иэйэхсит эмиэ ынахха-сүөһүгэ үтүө сабыдыаллааҕын ыйбыттар. Иэйэхсиппит буоллаҕына быйылгы дьыл иччитин – Аан Ийэ-дойду иччитин, Аан Дархан, Аан Алахчын, Ала Мылахсын Хотуну кытта ыкса сибээстээҕэ биллэр. ... Салгыыта (далее) »

                                            
Ыйытыы:  Алгыһы  ааҕыыга  уон  тарбаҕы, ытыһы  көрөрбүт ити тугуй ?
... Салгыыта (далее) »

Айыы итэҕэлин бүгүҥҥүтүн өйдүүр туһугар отучча сыл кэриҥэ барбыт үлэ ис сүнньүн билэ уонна таба сыаналыы сатыыр сорук турар. Ити элбэх киһи дьулуура, кинилэр тэрээһиннэрэ, түмсүүлэрэ буоларын билиэх-көрүөх тустаахпыт. Ону бэрт кылгастык билиһиннэрдэххэ маннык:

1989 сыллаахха ахсынньыга саха култууратын, үгэһин, итэҕэлин үөрэтэр Кут-Сүр кыһа тэриллибитэ. Бу төрдүгэр Л.А. Афанасьев-Тэрис, И.Н. Николаев–Уххан турбуттара. Кинилэр «Эдэр коммунист», «Сахаада» хаһыат иһинэн күүстээх үлэни саҕалаабыттара.

1990 сыллаахха алтынньы 12-13 күннэригэр Култуура научнай-методическай киинигэр фольклор күннэрэ ыытыллар. Тэрис итиннэ Күт-Сүр өттүттэн итэҕэл сиэрин-туомун ... Салгыыта (далее) »

 Таҥ Бүө: Быһаарыы:
Бастаан айыыларга хайыһыллар.

Илин диэки таҥаралар олороллор. Ол иһин илин диэки хайыһыллар. Атын өрүт диэки хайыстахха да илин диэки хайыспы ... Салгыыта (далее) »

Эргис Ойуун араҥаһын уматаллар. Ол дьон бары үчүгэйдик олорботтор. Милиисийэ начаалынньыга кутурар.
Кээрэкээн

Кээрэккэн уонна Эргис ини-бии эбиттэр. Кинилэр аҕалара Уордаах Дьаарын эбит.
Балартан Кээрэкээн өрүс уҥуор тахсан олохсуйбут. Кини өрүһү улахан долгуннаах турдаҕына туораабыт. Сылгы үөрүн иннилэригэр үүрбүттэр. Ити сылгы үөрэ Таатта сиригэр тоҕус булгунньахтаах күөлгэ тохтообут. Ол күөлү Тохтобул диэн тохтообуттар. Бу олорон Кээрэкээн Таатта боотурдарын салайан Байаҕантайдары кытта сэриилэһэллэр. Ити сэрии бүтэригэр Кээрэк ... Салгыыта (далее) »

Былыр дьон аҕа ууһунан олорор этилэр. Сахалар нэһилиэгинэн олорор буолтарын да кэннэ аҕа ууһунан хайдыһыы баара. Аҕа ууһун тойоно чаччыына дэнэрэ. Онон аҕа ууһа дьаһалтанан-сиринэн-уотунан үллэрии төгүлүн быһыытынан биллэрэ.

Дьиҥэр, аҕа ууһунан олоруу нуучча кэлиэҕиттэн ыһыллан барбыта. Ону аҕа ууһугар тирэнэр тэрээһин уруккуну сөргүтэн өрөбөлүүссүйэ буолуор дылы кэлбитэ. Биһиги аҕа ууһун ааҕарбыгар сүрүн нэһилиэнньэни ахсааҥҥа ылабыт. Ол иһигэр киирбит атын аҕа уустарын эбэтэр атын сиртэн кэлбит быстахтары ол аҕа ууһугар киллэрэбит.

Сорох аҕа уустара ааты биэрбит аҕа ууһуна ... Салгыыта (далее) »

Сахалар арыгыны былыргыттан билэр этилэр. Холобур, бор диэн монголлар кыһыл арыгыны ааттыыллара. Кытай сириттэн ити аатынан кыһыл арыгыны ыыталлара. Онтон буокка чыкыр диэн ааттанара. Хаһан киирбитэ биллибэт. Саамай кэннэки арыгы курдук иһэр малларынан кымыс буолбута. Оччолого сайын ыһыахтары кэрийэ сылдьан кымыс иһэр дьону кымысчыттар дииллэрэ. Ити дьон кымыс иһэн итирэн айдааны оҥрбуттарын тустарынан нуучча суругар киирбитэ баар.

Арыгы үөрэ

Сахаҕ хаһан арыгы үөрэ баар буолбута биллибэт Бэрт былыргы быһыылаах. Манна арыгыһыт киһи сүрүн бэлиэтэ үөр бэлиэтэ буолбут. Кини 52 хайаҕстаах остуол ... Салгыыта (далее) »

    Былыргылар этэллэринэн, үөрэҕи этэ аһыллыбыт оҕо эрэ дириҥник ылыан сөп.
    Эллэй үөрэннэҕин бастакы сылыгар дьикти түүлү көрбүтэ. Арай кини иннигэр маҥан таҥастаах, аас бытыктаах оҕонньор баара. Бу оҕонньор таһынааҕы ол-бу маллары көрдөрө-көрдөрө быһааран барбыта. Кини ити курдук сүрдээх элбэҕи кэпсээбитэ. Бу күнтэн Эллэй тугу үөрэтэллэрин эрдэттэн билэр курдук саныыр буолбута.

    Кини бу түбэлтэ кэнниттэн ханна да сырыттын, кинини барытын көрө сылдьар ким эрэ баарын сэрэйэр буолбута. Күөх хонууга олорон, мастары, туой дьиэлэри, былыттаах халлааны өөр-өр көрөрө уонна тугу барытын билэ-көрө сылдьар ким эрэ ха ... Салгыыта (далее) »

Уопсайынан иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэлэр туох эрэ уратыны була сатыыллар. Ити уопсай дьулуур буолар. Ол иһин ити эйгэлэр сэнсээсийэни батыһаллар. Сэнсээйэлэртэн биирдэрэ: туох эрэ дьиктилээх кэпсээннэр. Холообур, НЛО баарын туһунан дьон кытаанахтык итэҕэйэллэр. Бэчээт уорганнара сотору-сотору НЛО туһунан хайаан да суруйаллар. Онно НЛО баарын дакаастыыр холбурдары булаллар. Ити курдук хаар киһитин туһунан өтөр буола-буола ахталлар. Ити билиҥҥэ диэри  бигэргэтиллэ илигин ураты дьоҕурдаахтарынан быһаара ... Салгыыта (далее) »

    Биһиги үөһэ саха киһитэ бэйэтин кыаҕын кистиир майгылааҕын туһунан эппиппит. Бу майгыны тулуур диэн хаачыстыбаҕа сыһыаран ырыппыппыт. Билигин бэйэ кыаҕын кистээһиҥҥэ өссө атын өрүт баарын бэлиэтиэхпит. Бу уратыны Өксөкүлээх Өлөксөй “Төрүү илигиттэн түҥнэри төлкөлөппүт” диэн айымньытыгар чорботон киллэрэн турар. Аймньы эр киһи уонна дьахтар таптаһар түгэннэриттэн саҕаланар. Кинилэр хайдах ... Салгыыта (далее) »

-Киин айыы дьиэтэ тохсунньуга, олунньуга, кулун уттарга ыччаттарга аналлаах үлэтэ. 14. 01. 05, с. 18.
-17-с үйэ—кыргыс үйэтэ. Саха суола. 12. 05. 05, с. 14.
-Сэтинньи—Байанай ыйа, Сахаада.  02. 11. 05, с. 4.
-Саха сирэ 21-с үйэҕэ. Сахаада. 16. 11. 05, с. 2.
-Олоҥхо уонна Саха. Өлүөнэ сарсыардата. 25. 05. 05.
-«Сайын кэлиитэ» айыы үөрэҕин төрдө. Өлүөнэ сарсыардата. 10. 08. 05.
-Былаас иһин охсуһуу, Сахаада. 02. 03. 05, с. 2.
-Айыы киһитэ (Саха менталитетын туһуанан). Сахаада. 09. 02. 05, с. 12.
-Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик (Бастакы ыытыы). Сахаада. 26. 01. 05, с. 4.
-Муус устар таптал кэ ... Салгыыта (далее) »

Якутская религия имеет чёрную, тайную сторону. Это – зона действия чёрных шаманов. В прошлом, именно они были знатоками демонического мира, мест обитания злых сил. Наверное, поэтому, для последователей вероучения Айыы, эта область неизведанного, всегда оставалась запретной территорией, «обратной стороной Луны». Если общение с айыы проходит без особых последствий, то, считается, что соприкосновение с представителями Хаоса, почти всегда имеет летальный для неподготовленного человека исход. В связи ... Салгыыта (далее) »

Бу этиилэр норуот тутта сылдьар өйдөбүллэригэр олоҕураллар. Тэрис 1983 сылтан 1989 сылга диэри саха былыргы кэпсээннэрэ суруллубут аркыыптарын үөрэппитэ.  Онтон 1989 сылтан «Кут-сүр» түмсүүнү салайан саха итэҕэлин сөргүтэн барбыта.
Айыыһыт
Дьиҥнээх көстөр уот – тыал уота.
... Салгыыта (далее) »

Ааспыт сыл олунньутугар Муомаҕа командировкаҕа сылдьыбытым. Ханна да сырыттарбын, түгэн көһүннэҕинэ, олохтоох түмэллэргэ хайаан да сылдьа сатааччыбын. Ол сиэринэн Улахан Чыыстай сэлиэнньэтигэр баар эбээн устуоруйатын уонна култууратын түмэлигэр сылдьыбытым.

Түмэлгэ араас эспэнээти сэргэ хас даҕаны үүттээх таас баара. Ол таастар тустарынан түмэл үлэһитэ Розалия Дегтярева бу курдук кэпсиир:
– Бу үүттээх эбэтэр атыннык эттэххэ, хайаҕастаах таастар сыталлар. Бу эбээн да саха да дьонугар былыр-былыргыттан улахан туһалаах таас диэн биллэллэр.
Үүттээх таастар тустарынан, быһыта-орута да буоллар, тугу билэрбин кэпсиэхпин сөп. Холобур, кэргэнниилэр олох арахсар турукка киирээччилэр дии. Ону тохтотор, салгыы эйэ д ... Салгыыта (далее) »

: Дьиэ иччитин аныгы алгыһа       Алаһа дьиэм       Айыыта,       Иэримэ дьиэм       Иччитэ,       Дьиэрдэ Бахсы,       Айхал!       Тоҕус эйгэни       Тускулаатыҥ,       Дьоллоох холумтаны       Олортуҥ,       Айыы алгыһынан       Арчылаатыҥ,       Түөрт дулҕаны      Төлөрүттүҥ.   &nb ... Салгыыта (далее) »

 
Тойоннооһун диэн бэлиэлэри уонна биттэри тэҥнээн туох эрэ быһаарыыны ылыы. Итинник киһи билиитэ көннөру билиигэ олоҕурар киһитээҕэр толору буолар. Сороҕор кини быһаарыыта өйдөммөт буолуон сөп. Дьыала барыта тойоннооһунтан тутулуктаах. Ол аата сэрэйэн билии уонна чопчу билии тэҥҥэ сылдьыахтаахтар. Сэрэйэн билии төһөтө эрэ сымыйа буолуон сөп. Ол гынан баран таба өттө улахан буолар. Ханнык баҕарар дьыаланы ылсыстахпытына, тиһэгэр тиийэ түгэҕин билбэппит. Дьыала күлүүс тыла ахсыс халлаантан ... Салгыыта (далее) »

 Саҥа Дьылы тилэх баттаһа таайтарыылаах-таабырыннаах Таҥха киэһэлэрэ үүннүлэр. Оттон сахалар Таҥха киэһэлэрин иһиллиэхтэрэ, быйылгы Билгэ Тойон сылыгар туох күүтэрин түстүөхтэрэ.
Туску, туску, туску!
Таҥханы анааччы,
Tүһү олордооччу,
... Салгыыта (далее) »

 Таҥ Бүө: Сүлүүкүн туһунан Тэристэн быһа тардыы...
                             Сүллүүкүн туһунан бастакы толкуйдааһын
 
... Салгыыта (далее) »

1987 сылтан сылга биэс улахан алгыс оҥорор идиэйэ үөскээбитэ. Ол алгыстар «Саас кэлиитэ», «Сайын кэлиитэ», «Дьыл ыпсыыта», «Айыы Намыһын удаҕаттар» уонна «Ыһыах улахан алгыһа» диэн аатынан биллибиттэрэ. Бу алгыстар ханна да бэчээтэнэ иликтэр. Айыы Дьиэтигэр эрэ туһаныллаллар.
2006 сыллаахха иччилэри суруйарбынан сибээстээн иччилэргэ сыһыаннаах алгыстары суруйбутум. Ол төһө ахсааннааҕын билбэппин.
2007 сылга 66 албаска, 77 дьибилгэккэ, 99 кубулҕахха улахан болҕомтобун уурбутум. Инньэ гынан барыта 242 алгыс оҥоһуллубута. Аны ити кэмҥэ «Күннээҕи алгыстар аатынан» 365 алгыс оҥоһуллубута. Онон бу сыл алгыс суруйуутугар саамай ... Салгыыта (далее) »

1. Тыын маҥан сап буолан көстөн кэлэр.
Традиционное мировоззрение тюрков. Южной Сибири. Новосибирск: Наука, 1989, с.83.

Тыыны маҥан сап курдук көрүү омуктарга барытыгар кэриэтэ баар. Саха өйдүүрүнэн ити быа айыы дойдутугар тахсан айыы сэргэтигэр бааллан турар. Ол иһин киһи этэҥҥэ сылдьар.

2. Өтүүлээх Өргөн ойуун быаттан туттан халлааҥҥа тахсар уонна сүгэнэн тымныыны ыҥырар сулуһу кэрдэр. Ол түмүгэр халлаан сымныыр.
Ксенофонтов Г.В. Шаманизм. Якутск: 1992, с.238.

Манна тыын туһунан этиллибит. Үөһэ тахсарга туһаныллар быа эбит. Ол гынан баран онтон ис хоһооно уларыйбат. Ойуун үөһэ тахсарыгар син биир кини тыыннаах буоларын харыстыыр ... Салгыыта (далее) »

Тэрис.

Төлкө

Самаан сайын барахсан

Саргылаах салгынын кытта

Саар дьахтар саҕа

Сабаҕа былас саргы

Салаллыбытынан барда,

 

Үүнүүлээх тиит саҕа

Үрдүк өрөгөй

Үөскээбитинэн барда,

 

Киэбэ-киэлитэ биллибэт

Кэтит кэскил

Тэлгэммитинэн барда,

 

Үргэн-көтөн иһэр

Үөр хабдьы көрдүк ... Салгыыта (далее) »

Тэрис.
2014 сылга мин “Ойуун түүлун” салгаан “Ойуун тиллиитэ” диэн саҥа бэйээмэни оҥордум. Манна “Ойуун түүлүгэр” турбут сорук уларыйбата. Өссө кини этиитэ чахчы туолаарыы кэлэн иһэр. Ол гынан баран уларыйыы баар. Саха норуота үөрэҕи ылла. Онон кэлии дьоҥҥо оччо баһыйтарбат буолла.

Аны кэлэн иһэр ыарахаммыт икки буолла:

-Саха сирин килиимэтэ ыараханын уонна ыраах сытарын иһин сиртэн хостонор баайын кыайан ырыта иликтэр. Билигин соҕуруу өрүккэ сиртэн хостонор баайы үксүн бүтэрдилэр. Саха сиригэр дьиҥнээх киирэр кэмнэрэ кэллэ.
-Аны ити кэмҥэ сылыйыы кэлэн иһэрэ билиннэ. Ол гынан баран манна сүүһүнэн сыл наада буолуо.

Саха норуота аны элбэх но ... Салгыыта (далее) »

-Сүрүн төрөөбут ый эбэтэр сыл буолар. Ити киин туочука курдук көрүллэр. Ити икки өттө ылылар. Икки сыл эбии ааҕыллар. Барыта биэс сыл буолар.
-Итини быйылгы сылы кытта көрүллэр. Быйылга сыл эмиэ икки өттүнэн иккилии сылы хабар. Барыта биэс сылы хабар.
-Быйылгы сылга киһи бэйэтин төрөөбүт сылын эбэтэр ыйын тэҥнэниллэр. Онно биэс сыл барыта киириэн сөп. 4 сыл киириэн сөп. 1 сыл буолуон сөп. Төрөөбүт сыла эбэтэр ыйа чугасаһыан сөп. Өскөтө быйыл хабыллар буоллаҕына, кэлэр сылын хабыыларын аахсан, кини табыгастаах кэмин ааттанар. Онтон тахсара барыта бэлэмнэнии кэмигэр киирэр.

Этиилэр манныктар:
-Эн табыгастаах кэмнэ киирбиккин. Санааҕын үксүҥ эт. Эйэхэ көмөлөһөр дьоннор элбиэхтэрэ. Бэйэҕин көрдөрө сырыт. Ону-маны он ... Салгыыта (далее) »

Тэрис.
-Дарах, тарах (Аллыаха), нах (Аллараа Халыма) – ыт көлөнү хаҥас диэки салайыы.
-Потку (Аллайыаха), тоох (Булуҥ) – ыт көлөнү уҥа диэки салайыы.
-Тоой (Аллараа Халыма), таай (Булуҥ) – ыт көлөнү тохтотор тыл.
-Подлуо (Ааллараа Халыма) – ыт көлөнү көнөтүк барарга соруйуу.

Көлө ытын үлэтэ

Кыһыҥҥы кэмҥэ:
-Оту-маһы таһыы.
-Булду таһыы.
-Паастары кэрийии.
-Таһаҕаһы тиэйии.
-Дьону тиэйии.
Сайыҥҥы кэмҥэ:
-Тыыны күөлтэн күөлгэ соһуу.

Ахсынньы

Ыкка сыһыан сүрүн быраабылалара

1. Ыт Айыыһыта Норолуйа Айыыһытартан саамай кырдьаҕастара буолар.
2. Ы ... Салгыыта (далее) »

Бөҕө диэн эт-хаан өттүнэн туруктаах, бигэ буолуу. Алдьатыылаах дьайыыларга бэриммэт дьоҕур. Киһи айылҕаттан чэгиэн буолуон сөп. Ол гынан баран олорон истэх аайы киһи чэгиэнэ кини өйө хайдах олороруттан тутулуктаах буолар. Киһи чэгиэнин харыстыырыгар ортоку буолуохтаах. Ортокуттан тирэнэн туруу туруктанар. Ити туруу турук биир өттө – эккэ-сииҥнэ сыһыаннаах өттө – бөҕө дэнэр. Бөҕөнү харыстыырга киһи хатыахтаах, сөпкө аһыахтаах, ыраастык туттуохтаах. Үгүс киһи эдэр эрдэҕинэ чэгиэнин оччо харыстаабат. Кини кырдьыам дии санаабат. Дьиҥэр доруобуйаны хаһан баҕарар харыстыахха наада. Киһи өйүн-санаатын билэн кини доруобуйатыгар хайдах сыһыаннаһарын билиэххэ сөп.

Киһи айылҕа хаарыйыытын быһаччы ту ... Салгыыта (далее) »

КУТ - СҮР. Айыы Үөрэҕэ
Дабыл: ОЛУННЬУ: ЫЙЫТЫЫЛАР – ХОРУЙДАР 1
Тохсунньу: ЫЙЫТЫЫЛАР – ХОРУЙДАР http://uhhan.ru/news/2020-01-11-17048

-- Тыл сакральнай канонизированнай өйдөбүлэ диэн сахалыыта хайдаҕый ?

-- Тыл иччилээх ытык өйдөбүлэ.

-- Дьэ оччотугар тыл диэни сахалыы быһаар эрэ.

-- Тыл диэн тыын тыллара. Тыын диэн баар баарын биллэрэр күүһэ. Ити күүс бэйэтин иһиттэн бэйэтэ ты ... Салгыыта (далее) »