| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1282]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[557]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[155]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[277]
|
|
ЖКХ, строительство
[133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[225]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[672]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[158]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[111]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[106]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[366]
|
|
История, философия
[242]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[160]
|
|
литература
[42]
|
|
здоровье
[468]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[123]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2025 » Муус устар » 14 » : Айыыһыт – дьиэ-кэргэн айыыта, таптал айыыта, үөскэтэр айыы.
: Айыыһыт – дьиэ-кэргэн айыыта, таптал айыыта, үөскэтэр айыы. | 10:58 |
: Айыыһыт – дьиэ-кэргэн айыыта, таптал айыыта, үөскэтэр айыы.
Айыыһыттар элбэхтэр. Тыынар-тыыннаах барыта айыыһыттаах. Сылгы айыыһыта – Үрүҥ сылгы, соҕуруулуу-илин олорор, Ынах айыыта – Мылахсын, хотулуу-илин.
Хас биир киһи – аҥаар. Үрүҥ Айыы Тойон оннук айбыт. Киһи этигэр - сиинигэр аҥаары көрдөөһүн имэҥин Айыылар биэрбиттэр. Киһи имэҥэ Айыыһыт киирдэҕинэ уһуктар, аҥаары көрдүүргэ күһэйэр. Киһи Үрүҥ Айыы Тойонунан анаммыт аналын көрдүүр. Аҥаары көрдүүргэ сөбүлээһин диэн иэйии киһини салайар. Сөбүлээһин киһи өйүгэр-санаатыгар, этигэр-сиинигэр толору киирдэҕинэ таптал үөскүүр.
Таптал диэн таптыыр киһиэхэ олоҕу анааһын.
Таптал толору буоларга дьулуһууттан үөскүүр. Бу тапталга төрүттэнэн атын тапталлар сайдаллар.
Аналлаах аҥаардар холбоһон толору буолаллар. Бу түбэлтэ – ытык кэм.
Уруу туома киһи айылҕа дириҥ кистэлэҥэр киирбитин туоһулуур.
Оҕо кутун киһиэхэ Айыыһыт биэрэр. Оҕо төрүүр кэмигэр Айыыһыт түһэр.
Айыыһыт уҥа илиитигэр уол оҕо кутун бэлиэтин оҕу туппут буолар. Хаҥас илиитигэр кыптыый тутар – кыыс оҕо бэлиэтин.
Өбүгэлэрбит оҕону анаан-минээн иитээри, эрдэттэн оҕо туох дьоҕурдааҕын билгэлээһини оҥортороллор эбит.
Айыыһыт чугаһыыр кэмэ муус устар ый. Муус устар – таптал ыйа.
: Тэрис. Муус устар.
1. Суолу томтотор тыал.
2. Айыыһыт туома.
3. Ый үргэли кытта алтыһыыта. 2 күнэ.
4. Тоҥот.
5. Дьэргэлгэн түһэрэ.
6. Сарын ирэрэ.
7. Ириэрии.
8. Хаары сахсатар тыал.
9. Туҥуй ынах алгыһа.
10. Тураах кэлэр хаара. 11. Моҕотой тахсара,
12. Сир хараарыыта.
Күннүк Уурастыырап.
Дьээ буо!
Көр бу көстөр
Күөх унаар урсуҥҥа
Көҥүлүнэн
Күөдүлгэхтээн үөскээбит,
Киһи-саха бииһин кэхтэн биэрбэт
Кэрэ кэскилин биэрбит
Ким кииннээбитий диэтэргит –
Аһыныылаах санаалаах
Ахтар Айыыһыт аҕаспыт
Аас маҥан ат сылгытын
Миинэн-хайаан кэбиһэн баран,
Төлкө бөҕөнү төрүттүүр
Түүлээх иһэгэйин төргүүлэнэн
Туску бөҕөнү туһаайар
Дьоллоох сэрэмээтин тоҥолохтонон,
Уол оҕо кутун-сүрүн
Удьурҕай уктаах
Быһый быһах оҥорон,
Кыыдааннаах-имэҥнээх
Кыыс оҕо кутун-сүрүн
Алыы кыымнаах
Алтан кы…
: «Аҥаар». Кыыс оҕо кыыс курдук, уол оҕо уол курдук иитиллиэхтээхтэр. Атынын таллахпытына, кыыс уолбун, оттон уол кыыспын диэн туруохтарын сөп. Бэйэ-бэйэлэрин кэрэлэрин кыайан көрбөт буолаллар. Аналлаахтарын булалларыгар эбии моһоллору көрсөллөр. Толору ыалга эрэ уол уоллуу, кыыс кыыстыы бигэтик иитиллэн тахсыахтарын сөп.
Соҕоток ийэ, эбэтэр соҕотох аҕа оҕолоругар кийиит дуу, күтүөт дуу сиэрин толорутук олохтуур кыахтара суох. Барыта ийэ-кут ийэйиитинэн баран иһиэхтээх. Бу дьыалаҕа буор-кут салайдаҕына содур быһыы-майгы үөскүүр. Салгын-кут салайдаҕына киһи хойутуур аакка түһэр. Сорох дьон эдэрдэригэр сылдьан хаста да холбоһо-холбоһо арахсаллар, ол да буоллар, кимниин эмит олорон хаалаллар. Толкуйдуур дьон хойут кэргэннэнэллэр, кэмин куоттарааһын да баар буолар. Онон, киһиэхэ туһаайан эттэххэ, аналлааҕа диэн эбэһээт таптаспыт киһитэ буолбатах. Холбоһон да баран ийэйиилээх тапталга ылларыахтарын син.
Дьиҥнээх аналлааҕын булар диэн ыарахантан-ыарахан, сатаныа да суох дьыала. Биһи манна «кимиэхэ хайдах түбэспитинэн» диэн этиинэн салайтарыахтаахпыт. Эбэтэр индустар курдук гороскоп ыйбытынан күүс кэриэтэ эдэр дьону холбуохтаахпыт. Аҕыйах ахсааннаахпытынан сибээстээн, сахалар истэригэр элбэх ойохтонооһуну үөдүтүөхтээхпит.
Арай эр киһи икки дьахтары тэҥҥэ таптыыр уонна хайаларын даҕаны атаҕастаамаары гынар эбит буоллаҕына. Оттон дьахтар элбэх эрдэнэрэ улаханнык бобуллуохтаах. Тоҕо диэтэххэ, эр киһи араас иһиттэринэн биири кутар эбит буоллаҕына, дьахтар киһи бэйэтэ иһит буолар уонна арааһы булкуйуо, айбыт таҥаралар биэрбиттэринэн буолуоҕу киртитиэ суохтаах.
Телегония диэн өйдөбүл (бастаан билбит киһитин дьүһүнэ, ол кэннэ төрүөх суоҕун да иһин, атын киһиттэн оҕотугар бэриллиитэ) төһө эмэ дакаастанан турарын умнуо суохтаахпыт. Холобура, хаста да хатыламмыт экперимиэн түмүгэр, зебра атыырын кытта төрүөҕэ суохтук баайылла сылдьыбыт биэттэн, кэлин, дьураа ойуулаах сылгы-аймах кулунчуктара утуу-субуу төрөөбүттэр.
Дьахталлара кэмчи Тибэт олохтоохторугар элбэх эрдэнээһин тэнийбитэ биллэр. Хайдах быһыылаахтык олороллорун ити кэннэ ылан көрүөхэйиҥ. Сайдыы суох, ким баҕарбыт кэлэн сиргэ-буорга тэпсэр, сир ньууруттан симэлитэр кыахтаах.
Хас да эр киһилиин биир кэм сылдьыһан дьахтар толору буолар кыаҕа суох. Тоҕо диэ. Ыалга, аҕа баһылыгынан, ылар айылгылаах эр киһи буолар. Дьахтар киһи бэрдэрэр айылгылаах буолан дьиэ-кэргэҥҥэ баһылык оруолун толоруо суохтаах. Аҕа баһылык биир эрэ. Кини сүрүннүүр, салайан биэрэр аналлаах. Ыалга икки, уонна онтон да элбэх салайар кииннэр баар буоллахтарына, тирэҕэ суох буолаллар, ыал ахсааныттан тахсаллар. Эр киһи хас да дьахтары кытта тус-туспа сөбүлэҥнэрин ылан биир ыал иһинэн сылдьыстаҕына, толору буолар уонна дьахталларын толору оҥорор кыахтаах. Өбүгэлэр да үгэстэрэ оннугу туоһулуур. Айыыһыт эр киһи уонна дьахтар уобарастарын биир кэлимсэ тутан мээнэҕэ илдьэ сылдьыбат. Хоройорго ньэлбэйбит хас да тиһиллиэн син. Ньэлбэйбиккэ хоройбут биир эрэ тиһиллэр (дьөлөҕөһө соҕотоҕун быһыытынан).
«Толору». Киһи атын киһитэ суох соҕотохсуйар, санаарҕыыр уонна чуҥкуйар. Эр киһи кэрэ аҥаара суох тугу эрэ билбэтин, туох эрэ кэрэтин күүтэр, ахтар курдук буолар, тууйуллар, кута көтөр, кээки буолар. Дьахтарга эмиэ итинник эрээри, түөрт төгүл күүскэ биллэр (тоҕо диэтэххэ, дьахтар мөһүлгэнин эрэ иһигэр оҕо уйатын туттуон сөп). Ити аата, кинилэргэ Ахтар Айыыһыт киирэр, аналларын толоруохтаахтарын санатар. Бу дьикти, ийэ-кут иһиттэн тахсар ахтыы иэйиитин толору дуоһутарга киһи ыал буолуох кэриҥнээх. Итинник гынан, дьикти ахтыы иэйиитэ дьон ыал буолалларыгар тириэрдэр күүстээх. Оччоҕо эрэ кинилэр толору астыныыны ылаллар, ахтыыларын ааһыналлар. Киһиттэн тутулуга суох киирэр баҕа санаа биир көрүҥүнэн Ахтар Айыыһыт биэрэр ийэйиитэ буолар.
Ыал буолбаккалар эрэ оҕолонор дьоҥҥо, оҕо ийэ-кута дурдата-хаххата суох хаалар. Ыал буолан икки киһи туспа бараллар. Дьиэ-уот көрүнэллэр. Дьиэ уотун оттуохтарын иннинэ, ыалларын уоттарын холбоон биир улахан ыал уотун оттуналлар. Айыылартан бэриллибит утума-ситимэ маннык: Айыы уота оҕо кутун уоттарын уматар, оҕо кутун уоттара – ийэ-кута дьахтарга сөптөөхтүк киирэригэр ыал уоттарын уматаллар, ыал уоттара дьиэлэниэн, хаххаланыан баҕаран дьиэ уотун уматаллар. Дьиэ уотун умуллуута – Айыы уотун тиһэх кэмин көрдөрөр. Мантан билэбит – өлбөөдүйбэт үөстээх ийэ-кут уонна айыы уота атын-атын өйдөбүллэр буолалларын. Онон, Орто дойду ортотун толору булбут ийэ-кут, алта сарадах уокка олоҕуран кэлэр үгэстээх эбит. Биирдэрэ эмит умайбакка хааллахтарына, ийэ-кут толору олохсуйбат, уот курдук ортото суох буолар, тоҥуй буолар, кыайан ирэн биэрбэт, ол быһыытынан кэнэҕэски уоттара уоттуйан испэттэрэ бэрт буолар.
Дьэбириэй омугун көрүүтүгэр алта муннук сулус эр киһи уонна дьахтар айылгыларын холбоһууларын бэлиэтэ. Алта уот толору баар буоллаҕына эрэ киһи бигэ туруктаах буолар, абааһы уотун умуруорар кыахтанар. Айыы уота эмиэ уу курдук абааһы уотун умуллуннарар эбит. Ууга кубулуйар уоттан куттанан абааһы аймаҕа ааҥнаабакка турар. Киһи Орто сиргэ олоҕо – уутугар утуйа сытар, бүөлүү турар өрүс курдук. Киһи алта уотуттан сорохторо холбоһон түөрдэ эрэ хаалар да буоллар, олоҕун тухары Орто дойду эйгэтин сабыдыалынан алта уоту билэн хаалар. Орто дойду алта уоту киһинэн чиэрэс үөскэтэн куһаҕан тыыны буөлүү тутар. Алта уота суох дьон хараҥа дьайдарга ааннарын арыйан биэрэллэр. Киһи-аймах бэйэтин дьаһанар күүһэ (ыал бии билиитэ), уоту уу гынан «атын» уоту таһаарбат. Дьаһанар күүһэ сарбыйыллыннаҕына, сир анныттан уоттар төлө көтөн тахсаллар, дьону ууга-уокка түһэрэллэр, аймыыллар. Ыал буолуу сиэрдэриттэн биирдэрэ – уу саха буолаҥҥын абааһыны утар диэн. Онон, ыал буолуу – үтүө үгэһи салҕаан, абааһыны үтэрийии, киирсии биир сүдү ньымата.
|
|
Category: Айыы үөрэҕэ |
Views: 111 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 3 Ыалдьыттар (гостей): 3 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
