Сүрүн сирэй | Бэлиэтэнии | Киирии | Сахалыы бичик (шрифт)Уруй-айхал, Гость ! | RSS
Бу сир талбата (меню)
News topics
Политика.Митинги. Пикеты. Партии [900]
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения [263]
Суд-закон.МВД.Криминал [1282]
Право, закон [323]
Экономика и СЭР [840]
Власть Правительство Ил Тумэн [1208]
Мэрия, районы, муниципалитеты [400]
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО [215]
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка [557]
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги [156]
Коррупция [862]
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство [294]
Социалка, пенсия, жилье [277]
ЖКХ, строительство [133]
Образование и наука. Школа. Детсад [215]
Люди. Человек. Народ. Общество [226]
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет. [672]
Алмазы Анабара [161]
http://alanab.ykt.ru//
Земля. Недра [240]
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода [380]
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ [158]
Промышленность [43]
Нефтегаз [284]
Нац. вопрос [284]
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации [65]
Дьикти. О невероятном [183]
Выборы [661]
Айыы үөрэҕэ [122]
Хоһооннор [5]
Ырыа-тойук [23]
Ыһыах, олоҥхо [106]
Култуура, итэҕэл, искусство [366]
История, философия [244]
Тюрки [76]
Саха [164]
литература [42]
здоровье [468]
Юмор, сатира, критика [14]
Реклама [7]
Спорт [123]
В мире [86]
Слухи [25]
Эрнст Березкин [88]
Моё дело [109]
Геннадий Федоров [11]
BingHan [4]
Main » 2025 » Бэс ыйа » 6 » Отоһут сиэрэ
Отоһут сиэрэ
08:53
Отоһут сиэрэ

Корякин Петр Иванович-Таҥ Бүө
СӨ Национальнай архыыбын
докумуоннары билим иһинэн туһаныы салаатын салайааччыта,
«Айыы Итэҕэлэ» итэҕэл тэрилтэтин түсчүтэ



Отоһут – Саха олоҕор баар 36 эйгэлэриттэн биирдэстэрэ буолар, Аан Алахчын сылыгар, ыйыгар (от ыйыгар) сөп түбэһэр.
Отоһут диэн айылҕаны туһанан эмтиир киһи. Саха эмчиттэрин төрдө. Эмчит төрдө Айыы Намыһын удаҕаттар буолаллар. Кинилэртэн отоһуттар бараллар.
Үүнээйини туһанан эмтиир киһи отоһут дэнэр. Былыр, ыарыыны ойуун эмтиирэ. Киниэхэ отоһуту тэҥнииллэрэ.
Бу икки кылаас дьон бэйэ-бэйэлэриттэн улахан уратылаахтара. Ойууттар духуобунай эмтээһининэн дьарыктаналлара, отоһуттар быраастарга чугастара.
Онон эмтээһин ойуунтан саҕалаан үөскүүр. Онтон биир өттө, ойууҥҥа киирбэт өттө эмиэ былыргыттан баара.  Ойууннар тоҕо эмчит болбуттара биллэр. Сэбиэскэй кэм ойууннааһыны бобон ойуун ньыматын туттан эмтиир ньыма үөскүүр. Ити ордук киэҥник норуокка биллэр. Ойуун да буолбатах биллэр эмчиттэр ойууннарга чугастара.  Онтон дьиҥнээх отоһуттар биллибэт-көстүбэт буолан хаалбыттара.
Былыргы отоһуттар үксүгэр умнуллан хаалбыттар. Чэ, биһи билэрбитинэн, улуу отоһуттарга киирээччилэртэн, барыгыт билэр Куома Чааскыҥҥыт, сырдыйар эттээх, ыарыһаҕы кытта хоонньоһон эмтиир, киһини тонолуппакка көрөн үйэтэ төһө уһуурун билэр Уус-Алдан Курбуһаҕын отоһута Мандыс уола Охонооһой, «Отоһуттар отоһуттара» диэн ааттаммыт, 40-ча отунан эмтиир Ытык Күөл отоһута Хохуолап, Үөһээ Бүлүү отоһута Кубатча, дьалбыйан уонна бохсуруйан, угуттаан, имэрийэн, туос эмэгэттэри сыһыаран эмтиир Баайаҕа баар Дьаараҥха аҕа ууһун киһитэ Эмээччи Эмчит, Отоһут Ойуун Хабырыылла, элбэх киһини уһуйбут Таатта Дьүлэйин  киһитэ Кэҥир Отоһут, Марха улууһун отоһута – Арсыыннаах Борокуоппай, диэннэр бааллара биллэр.
Ойууттар эмчит этилэр, отоһуттар эмиэ эмчиттэр. Онон отоһуттары норуот үксүгэр ойуун курдук көрөрө. Онон отоһуттар улаханнык араарыллан өйдөммөт этилэр. Арай кыырбакка эмтиир ойууттар баалларын туһунан кэпсээннэр бааллар. Бу ойууттар – дьиҥэр, отоһуттар этэ.
Холобура, оройго үрэн тыын киллэрии ньымата баара. Маны ойууннар уонна отоһуттар элбэхтэ туһанар этилэр. Биир күүстээх ньыма быһыытынан биллэрэ. Бу, уопсай ыарыыны, эт-сиин үлэтэ кэһиллиитин көннөрөөрү гыннахха оҥоһуллара.
Атыттарын аҕыннахха, отоһуттан ураты – хаанньыт, илбииһит, түөнньүт, харах отоһута, оҕо көтөҕөөччү, хаан буойааччы, уҥуох тутааччы уо.д.а. бааллара.
Былыр отоһуттар нэһилиэккэ икки-үс киһи баар этэ. Ол аата биир кэмҥэ 1500-чэ эмчит баара.
Отоһуттааһын икки өйдөбүллээх. Отоһуттааһыны кыараҕастык өйдөөтөххө, оту туһанан эмтээһин, онтон киэҥник өйдөөтөххө чиҥ айылҕа, ол, эбэтэр, киһи сэбилэниилээх хараҕар көстүөн сөптөөх айылҕа эттиктэрин туһанан эмтээһин. Биһиги чуолаан кыараҕас суолтатыгар туһанабыт.
Хас ыарыы бэйэтэ туспа оттоох буолар дииллэрэ. Улахан эмчиттэр бары эмтииргэ оту-маһы туһаналлара.
Олоруҥ бары отоһут сиэрэ диэн баарын билэллэрэ, отоһуттааһын сиэриттэн тахсыбакка буола сатыыллара. Тоҕо диэтэр оннуктара улахан охсуулааҕа. Ону кинилэр бэккэ диэн билэллэрэ.
Дьиҥинэн, киһи айылҕаны итэҕэйэр буолан баран онтукатын киһилии итэҕэйэр. Кини айылганы итэҕэйиитэ тылы итэҕэйии буолар. Былыргы киһи тыла аньыы-буруй аҕыйах эрдэҕинэ, иччилээҕэ үһү, онно киһи тыла чыычаах буолан өрө көтөн тахсара дииллэр.
Киһи ыарыыта эмиэ киһилии. Ыарыы барыта айылҕаттан тахсар. Ол аата ыарыы төрдө эмиэ тыл буолар. Билигин ыарыы 20-80 бырыһыана тылтан диэхпитин сөп. Быраастар киһи этин-сиинин эмтииллэр. Онтон отоһуттар бастатан туран, ордук, абы-хомуһуну чугаһаппакка эрэ тыл иччитин туһанан, киһи өйүн эмтииллэр дэнэр.
Отоһут – аҕыс халлаан арычыһыттарын, тоҕус халлаан домньуттарын, абырыыр алгыстаах, эмтиир эҕэрдэлээх айыылар кэптэрин кэтинэр буолан, улахан кэрээн кэтэбилигэр, үүт тэһэ көрүүлэригэр киирэр.
Эмчит киһи эҕэрдэтин, отоһут киһи уруйун төрдө-төбөтө, кини анала, дьоҥҥо-аймахха аҥаардас ыарыы-сөтөл сыстыбатын, кир-хох киирбэтин, ол, эбэтэр, билиҥҥилии эттэххэ, «профилактикаҕа» дуу, эбэтэр, киһи этин-сиинин эмтээһиҥҥэ эрэ дуу диэн буолбакка, алгыһынан алдьанаары гыммыты самсааһыҥҥа, илии эҕэрдэтинэн эргэрээри гыммыты эргитэргэ, сүрүн сүтэрбити сүрүн булан сөрүүргэ, кута куоппуту кутун булан холбуурга, айыы киһитин айыы суолугар киллэрэргэ, күн киһитин күн сиригэр үктэннэрэргэ, ийэ куту ийэ дойдутугар өртүүргэ, айыы дьонун араҥаччылаан Аар баҕах буоларга, орто дойду дьонун олоҕун быыһыыр Тойон сэргэ буоларга, күн сирин көлбөҕүн көтүтэргэ, аан дойдуттан дьайы араарыыга уонна орто дойдуга баар одурууну уларыта турууга сытар. Ону, биллэн турар, хара дьайдар сөбүлээбэттэр.
Ол иһин, отоһут киһи бастатан туран мэлдьи ыраас санаалаах буоларга туһаайыллан сылдьыахтаах, төрөөбүт дойдутун таптыахтаах, ийэ айылҕатын харыстыырга дьулуһуохтаах, сиэри-туому тутуһан, кэрэни кэрэхсээн, сүрэҕинэн иһиллээн, өбүгэлэрин умнубакка, кыһалҕалаахха, кыаммакка кыаҕын баарынан көмөлөөх буолан, бырдахсыйыыга ылларбакка эрэ кэмиттэн-кэмигэр ыраастана сылдьыахтаах.
Аны туран, Сахабыт сиригэр үүнэр эмтээх отторбут кылгас сайын иһигэр күн күүһүн, туһалаах сүмэһинин муҥутаан мунньуна охсор дьүккүөннээх буоланнар олус уохтаахтар, ордук күүстээхтэр, уратылаахтар. Ону отоһуттар, наардаан, ис кыахтарын сыымайдаан эрэ баран биирдэ, бэккэ диэн сэрэнэн туһаныыга болҕомтолорун ууруохтаахтар.
Оччотугар, отоһут үрдүкүлэр иннилэригэр бэйэтин бэриниилээҕин көрдөрөн, бэйэтигэр да, бар дьонугар да күүстээх харысхаллаах буолан тахсар.
Былыргыга да биллэринэн, отоһуту атаҕастаабыт дьон уһаабаттара. Холобура, суостаах-суодаллаах киһи Баанньа Оруоһун – Барбыык отоһуту үтэһэнэн анньан өлөрөр. Ону Боссокуоп баай үҥсүөх буолан баайын хоро сиэбит. Баанньа Оруоһун кэлин арыгыһыт буолан өлөр.
Отоһут киһи сайыҥҥы ойууттары, ол, эбэтэр, дьөһүөллэри – Аан намыһын алгысчыттары кытта ыкса ситимнээх буолар. Ыһыах төҕүллэртэн турарын билэбит, онно, дабатыылаах тахсыы кэннэ, Айыы суолун арыйан алгыһы аҕалан, Күн суолун тобулан уруйу ыллан баран, кэһиилээх төннөн кэлэригэр, алгысчыт аан маҥнай, дьоҥҥо буолбакка, Аан Айылҕатыгар тарҕатан «От төгүлэ» диэни этэр.

Биир салаалаах Биэрэҥ от бииһээтин, 
Икки салаалаах Иэрэҥ от эйэҥэлээтин, 
Үс салаалаах Үкэр от үттүн, 
Түөр салаалаах Түөрэҥ от төрүттэннин, 
Биэс салаалаах Бэтиэмэ от ситтин, 
Алта салаалаах Ача от астын, 
Сэттэ салаалаах Сиибиктэ от силигилээтин, 
Аҕыс салаалаах Алтан от Айгыраатын, 
Тоҕус салаалаах Локуора от Торолуйдун. 
Алаастарбыт Арыынан алынныннар, 
Сыһыыларбыт Сыанан бысхайдыннар, 
Толооннорбут Иэдьигэй тураҥнанныннар, 
Күөллэрбит Үүтүнэн үлүннүннэр, 
Ньирэй чиилийдин, Ынах маҥыраатын, Оҕус мөҥүрээтин, 
Кулун толугураатын, Биэ иҥэрсийдин, Бар атыыр кистээтин, 
Уйгу-быйаҥ буоллун! Уйгу-быйаҥ буоллун! Уйгу-быйаҥ буоллун!
Category: Айыы үөрэҕэ | Views: 168 | Added by: uhhan1
Total comments: 0
Only registered users can add comments.
[ Registration | Login ]
Сонуннар күннэринэн
«  Бэс ыйа 2025  »
Бн Оп Сэ Чп Бт Сб Бс
      1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30
Көрдөө (поиск)
Атын сирдэр
Ааҕыылар
Баар бары (online): 6
Ыалдьыттар (гостей): 6
Кыттааччылар (пользователей): 0
Copyright Uhhan © 2025