Сүрүн сирэй | Бэлиэтэнии | Киирии | Сахалыы бичик (шрифт)Уруй-айхал, Гость ! | RSS
Бу сир талбата (меню)
News topics
Политика.Митинги. Пикеты. Партии [900]
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения [261]
Суд-закон.МВД.Криминал [1279]
Право, закон [323]
Экономика и СЭР [839]
Власть Правительство Ил Тумэн [1207]
Мэрия, районы, муниципалитеты [398]
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО [215]
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка [553]
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги [154]
Коррупция [862]
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство [291]
Социалка, пенсия, жилье [276]
ЖКХ, строительство [132]
Образование и наука. Школа. Детсад [215]
Люди. Человек. Народ. Общество [221]
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет. [669]
Алмазы Анабара [161]
http://alanab.ykt.ru//
Земля. Недра [240]
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода [375]
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ [154]
Промышленность [43]
Нефтегаз [284]
Нац. вопрос [284]
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации [65]
Дьикти. О невероятном [183]
Выборы [661]
Айыы үөрэҕэ [92]
Хоһооннор [5]
Ырыа-тойук [22]
Ыһыах, олоҥхо [102]
Култуура, итэҕэл, искусство [365]
История, философия [237]
Тюрки [76]
Саха [152]
литература [41]
здоровье [463]
Юмор, сатира, критика [14]
Реклама [7]
Спорт [121]
В мире [86]
Слухи [25]
Эрнст Березкин [88]
Моё дело [109]
Геннадий Федоров [11]
BingHan [4]
Main » 2014 » Сэтинньи » 28 » Физик-магнитолог Егор Секов.
Физик-магнитолог Егор Секов.
14:10
https://apf.mail.ru/cgi-bin/readmsg/img174.jpg?id=14171393100000000129%3B0%3B1&x-email=uhhan%40mail.ru&exif=1&bs=4267&bl=1698734&ct=image%2Fjpeg&cn=img174.jpg&cte=base64Физик-магнитолог Егор Секов.
Анатолий Чомчоев.
Итинник µ³рэхтээх Егор Степанович Секов (дьо²²о биллэринэн Дь³гµ³ссэ) Саха сирин 12 ы²ырыылаах Верховнай Советын депутаатынан ¥³´ээ Бµлµµттэн 1990-1993 сылларга талыллан µлэлээбитэ. Кини хамна´а суох Верховнай Совет депутаата этэ. ¥³рэ±ин МГУ физическай факультетын бµтэрэн ылбыта. Бу сэдэх идэни отой а±ыйах ки´и кыайар уонна диплом ылар. Ол и´ин итинник µ³рэхтээх дьону µ³рэтээччилэр “штучный человек” дииллэр. Кырдьык физик-магнитологтар µ³рэх саамай чыпчаалын ба´ылаабыт дьон. Кинилэр термоядернай энергияны хайдах ылары, гиперзвуковой тэтими о²орору, сиртэн куйаарга тэйэр курдук математическай уонна физическай формулулары “иккигэ иккини эбэр” курдук лабыр±аччы суоттуур, ³йд³рµнэн ³т³ к³р³р µ³рэхтээх дьон.

Аан дойдуга бу µ³рэ±и бастакыннан олоххо киллэрбиттэр истэригэр бааллар академиктар: аан дойдуга бастакы водороднай буомбаны о²орбут Андрей Сахаров, Нобелевскай бириэмийэ лауреата Игорь Тамм, Сахаров µ³рэнээччитэ, Советскай Союз бары ядернай э´иилэрин салайбыт, 1992-1998 сылларга Россия Минатомнай энергиятын министрэ Виктор Михайлов, Амматтан т³рµттээх сахалартан бастакы академик Леонид Киренскай.

1990 сыллаахха кµ´µн, оччотоо±у Верховнай Сэбиэт бэрэсидээтэлэ Михаил Николаев соруда±ынан мин Москва±а Минатом²а барар буоллум. Саха сиригэр о²о´уллубут сир аннынаа±ы ядернай э´иилэр ку´а±ан дьайыыларын туруорса. Онно тиийэн Виктор Никитович Михайловы к³рс³рбµн сэрэйэн, депутат, физик-магнитолог Егор Сековµ илдьэ бардым. ¥´µс ки´и атомнадзор µлэ´итэ Александр Цыганов этэ. Дьон физик-магнитолог диэни билбэттэрин и´ин, ити кэмнээ±и мин суруйбут матырыйаалларбар Дь³гµ³ссэ “физик-атомщик” диэн сурулла сылдьар. Егор Степанович а±ыйах тылы этээтин кытта, Виктор Никитович кини та´ымын тута билиммитэ. Биир µ³рэхтээх дьон буоллахтара. Тирэхтээх кэпсэтии тµмµгµнэн, Саха сиригэр ыытыллыбыт 12 сир аннынаа±ы ядернай э´иилэр экологическай ³рµттэрин кистэлэ²нэрэ арыллыбыттара, киэ² эйгэ истиитигэр кэпсииргэ к³²µл ылбыппыт, ол и´игэр икки э´ии аан дойдуга тиийэ улахан радиацияны тар±аппыттара са²а биллибитэ. Ити кэпсэтии тµмµгµнэн, Саха сиригэр техногеннай радиацияны
а±ыйатарга сµ²кэн µлэ ыытыллыбыта. Ол µлэлэргэ Дь³гµ³ссэ сµрµн кыттыыны ылсыбыта.

1992 сыллаахха урукку “Якуталмаз” с³пт³³х хайысханнан акционнай компания буоларыгар депутаат Егор Секов ³²³т³ улахан. Ол курдук Борис Ельцин дьонтон кистээн ити сыл тохсунньу 19 кµнунээ±и 158-с № Дьа´алынан алмаа´ы дьа´ыммытын саралаабыта, кистэлэ² Дьа´ал дьон истиитигэр тахсан, са²а алмаз акционернай компанията “Россия-Саха сирин алмазтара” диэн буолбута, “алмазнай провинция” тэриллибитэ, алмазнай провинция 8 улуустара учредитель буолбуттара, кинилэргэ компания сыллаа±ы эргийэр харчытыттан 2 %-аах туспа фонда баар буолбута.

Бу икки, Саха сирин олохтоохторугар сµдµ суолталаах улахан политическай-экономическай киирсиилэри Саха сирин 12 ы²ырыылаах Верховнай Совет 300 экемплярынан тахсыбыт стенографияларыгар аа±ыахха с³п. Бу матырыйаалларга Дь³гµ³ссэ сµдµ физик-магнитолог буолан, б³лµ´µ³к буолбута тута к³ст³р – инникини уонунан сылы ³т³ к³р³р³. Ол курдук депутаат Секов 1991 сыллаахха ГКЧП буолбутугар Россия±а аан бастакыннан президент Борис Ельцин Дьа´алын толотторон, компартия ¥³´ээ Бµлµµтээ±и райкомун дьиэтин прокурору а±алан бэчээттэппитэ биир туспа кэпсээн. ГКЧП хотторбутугар Россия прокуратуурата Борис Ельци²²э ньылас гыммыта уонна кинилэр эрэ баар буолан кыайыы буолбутун курдук туттубуттара.

Онтон ГКЧП-тан сылтаан µлэтиттэн у´уллубут Саха сирин телерадио компаниятын салалайааччытын Дмитрий Пухову депутааттартан аан бастакыннан депутаат Секов ³й³³н, уоттаах-т³л³нн³³х с³пт³³х тылы этэн быы´аабыта стенограмма±а баар. 1993 сыл кулун тутардаа±ы 17 сессия±а депутаат Секов ана сэттэ ыйынан Борис Ельцин Россия Верховнай Сэбиэтин кытта сэриилэ´иэн ту´унан ³т³ к³рбµтэ уонна Саха сириттэн Россия парламеныгар талыллыбыт депутааттары хаан тохтуон иннинэ дьиэлэригэр ы²ырары модьуйбута. Саха сирин Верховнай Советын депутааттара µксµлэрэ компартия чилиэннэрэ этилэр, онон партията суох депутаат Секов сэрэтиитин истибэтэхтэрэ. Кини этиитин отучча депутаат ³йµµрэ. Кэлин, 19 сессия±а, алтынньы иккис кµнµгэр, Москва±а Россия депутааттарын танкаттан ытыалаабыттарын кэннэ, депутаат Секов са²ата суох олорбута. Уон хонон баран Саха сирин Верховнай Совета эстибитэ. Бу холобур к³рд³р³р, Егор Секов ³т³ к³рµµлээх ки´и буоларын. Ол да и´ин кинини ХХ µйэ саха биир уус тыллаах уонна бэргэн этиилээх журнали´а Мария Матахова номоххо сылдьар Сыппаха эмээхсин курдук б³лµ´µ³гµн бэлиэтиирэ.

Сахаларга уонна нууччаларга инники кэскили ³йдµµр дьон баар буоланнар, баччаа²²а диэри кэллэхпит. Онон Дь³гµ³ссэ ту´унан саха уонна нуучча чинчийээччилэрэ инникитин суруйалларыгар эрэллээхпин.

Дь³гµ³ссэ ту´унан бастакы холонууну МГУ журфагын бутэрбит Валентина Кардашевская 2007 сыллаахха та´ааттарбыт 360 сирэйдээх “Туругур! Здравствуй!” диэн нууччалыы тыллах кинигэтэ буолар. Кинигэ±э “Жириновскай сити´иитин т³рд³ туохханый?”, “Маачаха суверенитет” курдук сµµрбэ сыл анараа ³ттµгэр Дь³гµ³ссэ суруйбут ыстатыйалара, кини бу кэм сµдµ б³лµ´µ³гэ буоларын к³рд³р³лл³р уонна олохпут та´ыма да туо´улуур. Онон ³ск³ саха µ³рэхтээх б³лµ´µ³ктэрэ Былатыан Ойуунускай, £кс³кµлээх £л³кс³й инники к³рµµлэрин оччотоо±у былаастан кистээн ойуттарынан били²²и ыччакка тириэппит буоллахтарына, Дь³гµ³ссэ бэйэлэрин к³рµµлэрин а´а±астык суруйан уонна этэн хааллартаата. Аллараа “Туругур! Здравствуйте!” кинигэттэн бы´а тардыылары ту´аныам.

Дь³гµ³ссэ 1944 сыл сэтинньи 24 кµнµгэр Степан Секов уонна Малаанньа Секова µ´µс кыра уолларынан ¥³´ээ Бµлµµ Тамалакааныгар т³р³³бµтэ уонна улааппыта. Степан, Сµ³к диэн ¥³´ээ Бµлµµ ¥³дэйдэрин т³рдµлэрэ µс уоллаах Быыгынас Ойуун уола. Малаанньа, Бµлµµ аатырбыт тимир уонна к³мµс уу´а Дьа´а±ай Уус (Саввинов Игнатий Саввич) кыы´а. Дь³гµ³ссэ оскуола±а µ³рэнэр сылларыгар математика уонна физика олимпиадаларыгар оройуон, республика уонна Сибирь кыайыылаа±а буолара, Саха сиригэр аатырбыт учуутал Михаил Андреевич Алексеев киэ² туттар µ³рэнээччитэ. Оскуола кэнниттэн тута Новосибирскэй госуниверситетын физическай факультетыгар ы²ырыллан киирбитэ. Ити сыллары, Дь³гµ³ссэ µ³лээннээ±э, Академгородок Прикладной физикатын институтун учуонайа Василий Еттянов маннык ахтар: “Ити кэм²э “физиктэр” уонна “лириктэр” диэн общественно-политическай ырытыылар муодалара этэ. “Лириктэр” этэллэрэ: дьи² гуманнай сиэрдээх эрэ дьон µчµгэйи а±алаллар. “Физиктэр”: дьо²²о наука сити´иитин а±алааччылар эрэ ту´алаахтар уонна кинилэр ССРС кэскилэ буолаллар. Дь³гµ³ссэ ити ырытыыларга сылдьара уонна “лирик” буолбута. Итинтэн кини демократическай ³й³-санаата тиллибитэ”.

Иккис курсу бµтэрэн баран, звуковой скорость хайда±ын билээри, Качинской летнай байыаннай училище±а туттарса барбыта. “Сµрэ±э тыастаах” диэн ылбатахтара уонна саллааттата ыыппыттара. ¥с сыл сулууспалаан бµтээт, кыратыттан ба±арар МГУтугар, физическай факультетка туттарсан киирбитэ. Ити сылларга Андрей Сахаровы дьиэ хайыытыттан та´аарарга студеннар туруорсар кэмнэрэ. Ана туран ити факультетка Андрей Сахаров уола µ³рэнэрэ. Онон Дь³гµ³ссэ МГУ сылларыгар улахан политическай бу´ууну-хатыыны барбыта, Александр Солженицын суруйууларын дьо²²о тириэрдээччи буолбута. Ону тэ²э, µс о±о а±ата буолбута. ¥´µс о±ото т³рµµрµгэр академическай уоппуска ылан биир сыл Харбалаахха математика учууталынан сити´иилээхтик µлэлээбитэ.

МГУну 34 саа´ыгар бµтэрбитэ. Бµтэрэр сылыгар Дь³гµ³ссэни Москва аттынаа±ы кистэлэ² институкка аныылларын эппиттэригэр, кэргэнэ, µрдµк µ³рэхтээх биология учуутала Клара Федотовна µс о±олоох к³сп³тµн ту´унан кыккыраччы аккаастаабыта, онон элбэх о±олоох, саастаах студе²²а “к³²µл” диплом бирбиттэрэ. Докуускайга кэлэн Дь³гµ³ссэ гидрометка µлэ булбутугар, элбэх о±олоох ыалга с³пт³³х дьиэ-уот к³стµбэккэ, Клара Федотовна эмиэ кэлэртэн аккаастаабыта. ¥³´ээ Бµлµµлэр сэрэхтэрин биллэрээри, Андрей Сахаров µ³рэнээччитин оскуола±а чуга´аппатахтара.

Дь³гµ³ссэ олоххо атын к³рµµлээх буолан, мас кэрдээччиннэн µлэлээн о±олорун ииппитэ. Кини курдук кыайыылаах µлэ´ит суо±а, кµ²²э 40 куб ма´ы кэрдэрэ, били²²и курдук мотоэрбиилэр суох кэмнэригэр. Сорох кэм²э кы´ын кочегарынан µлэлиирэ. Дьиэ тутуутугар уонна эргэ дьиэни са²ардыыга ы²ырыыга сылдьар маастар этэ. Аргыны испэт, табаа±ы тардыбат, кµµстээх-уохтаах ки´ини кыра-хара дьон с³бµлµµрэ. ¥гµс дьон кини МГУ µ³рэхтээ±ин сэрэйбэт да этилэр. Бэйэтэ эппэт этэ.

Арай биири дьиктиргииллэрэ: ³сс³ 1980-с сыллардаахтан, Горбачев перестройкатын инниттэн, кини советскай былаас уонна ССКП сотору эстиэхтээхтэрин кэпсиирин уонна олохтоох советскай-партийнай µлэ´иттэр сыы´аларын-халтыларын а´а±астык этэрин. Кини ол ту´унан уопсай баанньыкка сылдьан кэпсиирэ. Кыра та´ымнаах дьон ону истэ-истэ: “Ити т³б³тµнэн ыалдьар ки´и сылдьар” дииллэрэ уонна сымыйа ол-бу сиби-хобу тар±аталлара. £йд³³х дьон, Иван Михайлов – Соморсун курдуктар, Дь³гµ³ссэ кэпсээннэрин истээри баанньыкка нэдиэлэ±э µстµµтэ кэлэллэрэ, кини ха´ан сууна кэлэрин билбэт буоланнар. Дь³гµ³ссэни к³рсµбµт кµннэригэр, баанньыктан сµргэлэрэ к³т³±µллэн, дьиэлэригэр µ³рэн-к³т³н тиийэллэрэ. Ол курдук кини олох араас к³стµµлэрин б³лµ´µ³ктµµ кэпсиирэ.

1986 сыллаахха оройуоннаа±ы “Агропромтехснаб” (“Сельхозтехника”) Дь³гµ³ссэни газоэлектросварщигынан ылбыта. Кини хайа ба±арар черте´ы хама±айдык аа±ара уонна олус эрэдээктээх µлэлэри да±аны толороро. Ол и´ин ¥³´ээ Бµлµµ “Сельхозтехниката” Саха сирин Тыатын ха´аайыстыбатын министерствотын сакаастарын толорор буолбута. Ол курдук инженер Анатолий Ильинныын хортуоска хостуур культиватордары, уу кутар и´иттэри уонна кыра тракторга сылдьар хотон и´игэр сµ³´µгэ ас тµ²этэр государственнай сакаастары толорбуттара. Кэлин Дь³гµ³ссэ ити тэрилтэ главнай экономи´а, µлэ´иттэр Сµбэлэрин бэрэсидээтэлэ буолбута. 1992 сыллаахтан ¥³´ээ Бµлµµ баа´ынайдарын холбо´угун салайбыта. Саха сирин 12 ы²ырыылаах Верховнай Советын ыспыттарын кэннэ, Дь³гµ³ссэ депутааттаан бµппµтэ эрээри, политическай олохтон туораабата±а. Саха сирин президенын быыбарыгар 1996 сыллаахха Прокопий Осипов, 2001 сыллаах Спартак Борисов эрэллээх ки´илэрэ буолбута. Кэлин Дьокуускайга к³´³н кэлэн олохсуйбута, о±олорун барыларын µрдµк µ³рэхтээбитэ. Улахан кыы´а математическай наука кандидата.

Дь³гµ³ссэ Дьокуускайга олорон куорат баанньыгар сылдьан “лекция” аа±арын сал±аабыта. Ону истээри ки´и баппат уочарата буолара. Ол “лекция” кµнµгэр, 2004 сыл ыам ыйын 23 кµнµгэр кµнµс икки буолан эрдэ±инэ, итирик кавказ уола Даут Гандаров баанньык иннинээ±и Чернышевскай уулусса 10 нµ³мэрдээх дьиэтин иннигэр, суолу туоруур бэлиэ µрдµгэр, баанньыкка баран и´эр Дь³гµ³ссэни ³л³рдµµ тµ²нэри к³ппµтэ. Ити тубэлтэни биллибэт ки´и аан бастакыттан хас да чаас интернеккэ хаартыскатын бириэмэтинэн уларыта-уларыта ыйаан испитэ. Кэлин ол сонун сотуллан хаалбыта. £л³рµ³хсµт сууттаммыта, кыра кэмнээх хайыыга ууруллубута.

Бу ый 13-14 кµннэригэр ХИФУ экологияны чинчийэр института Бµлуу ³рµс экологиятын туругун чинчийбитэ 25 сылыгар анаммыт научно-практическай конференция буолан ааста. Ити чинчийиилэр са±аламмыттарыгар Егор Секов биир улахан оруоллаах. Ол эрэн, Саха сиригэр с³пт³³х научнай специалистар баалларын µрдµнэн, харчы биэрбэккэлэр, Саха сиригэр киэ²ник тэнийбит сµ³´µ лейко´а ситэ µ³рэтиллэ уонна бопсулла илик.

Рак ыарыыны эрдэттэн билэргэ, эмтииргэ сайдыылаах омуктар Т-клеточнай лейкоз виру´унан илдьэ сылдьар дону булаллар уонна эмтииллэр. Ол Саха сиригэр отой да µ³рэтиллэ илик. Т-клеточнай лейкоз виру´а СПИД ыарыыны кытта тэ² структууралаах, биир о²о´уктаах геномнаах, клетка±а биирдик µ³скµµр уонна тар±анар суоллара биир. Ити ту´унан физик-магнитолок Егор Секов ту´ааннаах ыстатыыйаны к³р³³т да ³йд³³бµтэ. Оннук дьон а±ыйаан и´эллэр. Дь³гµ³ссэ этэринии “Былыргы сахалар бµтэ´ик и´эхтэрэ” а±ыйаабатар ханнык.
 
Category: Образование и наука. Школа. Детсад | Views: 1465 | Added by: uhhan1
Total comments: 0
Only registered users can add comments.
[ Registration | Login ]
Сонуннар күннэринэн
«  Сэтинньи 2014  »
БнОпСэЧпБтСбБс
     12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930
Көрдөө (поиск)
Атын сирдэр
Ааҕыылар
Баар бары (online): 6
Ыалдьыттар (гостей): 6
Кыттааччылар (пользователей): 0
Copyright Uhhan © 2024