ВОЛКИ ПОД ОВЕЧЬЕЙ ШКУРОЙ: КАКИЕ ЦЕЛИ ПРЕСЛЕДУЕТ ЯКУТСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ ВООПИиК ДЬОКУУСКАЙ КУОРАТТААҔЫ ЭР ДЬОН ПРОГИМНАЗИЯЛАРА КИМИЭХЭ МЭҺЭЙДИИРИ - 1 Апреля 2019

22 марта 2019 г. Департамент Республики Саха (Якутия) по охране объектов культурного наследия и Якутское отделение Всероссийского общества охраны памятников истории и культуры (далее ЯО ВООПИиК) организовали II Республиканскую научно-практическую конференцию «Актуальные вопросы краеведения Якутии: проблемы сохранения историко-культурного и природного наследия» с приглашением Председателя Центрального совета ВООПИиК РФ Артема Демидова, приветствовавшего участников и еще раз подчеркнувшего в присутствии широкой общественности и приглашенных официальных лиц (А.А. Григорьевой, Н.А. Макарова, А.С. Борисова и др.) важность выявления и сохранения объектов историко-культурного наследия. Информацию о данном мероприятии и ходе визита гостя широко осветили все республиканские СМИ.

В этот же день вышли репортажи с одинаковым текстом и заголовками в интернет – издании «SAKHALIFE» и на портале «ЯКУТИЯ 24» «Шахта Шергина в Якутске может стать объектом экстремального туризма». Дело, безусловно, важное и нужное для республики, но что вызвало искреннее удивление и возмущение, так это заявление, сделанное гостем из Москвы Артемом Демидовым после осмотра шахты купца Ф. Шергина: «Поскольку это памятник, нужно понимание как в дальнейшем его эксплуатировать и сделать доступным для туризма, возможно, даже экстремального. А также каким образом его охранять, тем более что в непосредственной близости находится сгоревший деревянный объект, как они должны сосуществовать».

Исходя из этой незатейливой формулировки, у широкого круга читателей создается впечатление, что, возможно, речь идет о рядовом здании, пострадавшем от пожара. Но это не соответствует действительности. Под сгоревшим деревянным объектом, скромно обозначено известное всем горожанам здание Якутской городской мужской прогимназии, пострадавшее от пожара организованного поджигателем 19 августа 2014 г., памятник истории и культуры республиканского значения, включенный в Единый государственный реестр объектов культурного наследия (№ 141710834030005) и находящийся в оперативном управлении ГБУ РС (Я) «Музей музыки и фольклора народов Якутии».

Открытие двухэтажного учебного заведения в 1873 г. стал знаменательным событием в истории Якутска. Мужская прогимназия долгое время являлась единственным учебным заведением, открывшим дорогу молодежи Якутии для поступления в вузы центральной России и Сибири. Из его стен вышли ученые с мировым именем И.Л. Кондаков – изобретатель синтетического каучука (у Тартусского университета ему стоит памятник), этнограф Г.В.Ксенофонтов, Л.В. Киренский; здесь прошли школьные годы А.Е. Кулаковского, В.В. Никифорова-Кюлюмнююра, П.А. Ойунского, М.К. Аммосова, П.Х.Староватова и других выдающихся представителей элиты якутской интеллигенции, основоположников литературы, науки и искусства, в том числе и отцов-основателей якутской государственности, многие из которых были репрессированы. Директорами и учителями этого учебного заведения работали такие видные деятели народного образования Якутии, как П.П. Гандзяцкий, А.А. Гайонов, Е.Ф. Шелленберг, К.Д. Жукович, В.А. Кириллов.

В советское время в этом здании последовательно размещались: городская школа 2 концентра, рабфак, средняя общеобразовательная школа № 3, Пединститут, факультеты Якутского государственного университета, военная кафедра, затем размещались фонды библиотеки инженерно-технического факультета ЯГУ.

В архитектурном отношении это здание являлось первым и единственным сохранившимся двухэтажным зданием гражданского назначения XIX в. по всей территории Сибири и Дальнего Востока. Здание, построенное на ленточном фундаменте из бутового камня, являлось прекрасным примером того, как инженерная мысль тех лет успешно решала многие вопросы сохранения вечномерзлого грунта под ним. Как видим, это здание имеет очень большую историческую ценность как объект деревянного зодчества и инженерной мысли XIX в. на вечной мерзлоте.

Музей с момента передачи здания в 2008 г. последовательно ставил вопрос о необходимости его реставрации, а после пожара в 2014 г. о его воссоздания перед своим учредителем – Министерством культуры и духовного развития РС (Я), Правительством РС (Я), Министерством культуры РФ. Всегда получали неизменные письма о поддержке музея, организовывались многочисленные рабочие комиссии, проводились заседания, но никогда в бюджете не находилось средств на его реализацию!

Так уж исторически сложилось, что на углу улиц Кулаковского и Ярославского, в самом центре исторической части нашего города соседствуют три памятника: объект федерального значения - Шахта Ф.Е. Шергина (1828 г.) и два объекта республиканского значения – деревянное двухэтажное здание Якутской мужской городской прогимназии (1873 г.) и здание Реального училища (1908 г.). В границах своих владений управляющий конторой Российско-Американской компании, осваивавшей Аляску, Федор Егорович Шергин вырыл колодец глубиной 116,6 м., называемый ныне «Шахтой Шергина». А перед смертью этот удивительный человек завещал прилегающую территорию для строительства Прогимназии.

В связи с этим идея ее строительства была реализована давно собиравшей деньги общественностью города в 1873 г. Таким образом, совсем не случайно, а именно судьбой было предопределено неразделимое соседство этих уникальных памятников!

Город рос и развивался, и с течением времени эти здания оказались в самом его центре, безусловно, привлекательным со всех сторон. Музей в начале августа 2014 г. пережил попытку рейдерского захвата некой строительной организацией, владелец который после сноса здания-памятника хотел возвести на его месте Детский центр! С нами разговаривали, увещевали, завуалированно угрожали, убеждая добровольно отказаться от здания, а 19 августа случился доказанный следствием поджог!

Нас тогда защитили ст.50 и 52.1. ФЗ-73, а также пп. 65-76 «Инструкции о порядке учета, обеспечения, сохранности, содержания, использования и реставрации недвижимых памятников истории и культуры», в которых указана организация в приведенных в порядок зданиях-памятниках только сети государственных музеев и историко-культурных заповедников. Завидно наблюдать, как в Татарстане, опираясь на эту статью ФЗ-73, обеспечивается постоянное улучшение материальной базы музеев и заповедников.

Мы тогда по своей наивности обратились в ЯО ВООПИиК, попросив его руководителя Р.В. Васильева подписать подготовленный музеем текст письма в поддержку. А затем с удивлением читали и слышали с трибун конференций и в интервью о его подвиге, как защитника Прогимназии, без единого упоминания о роли музея, отстоявшего здание!

А сейчас мы боремся с попыткой «переноса» здания Якутской городской мужской прогимназии от исторического места! И кто предлагает? Оба Председателя республиканского и городского отделений ВООПИиК в лице Р.В. Васильева и А.А. Высоких. Заметим, что в 2018 г. газета «Якутск вечерний» опубликовала небольшую заметку, где оба делились своими планами обустройства парковки на месте пострадавшего от пожара здания мужской Прогимназии и размещения ларьков для реализации сувенирной продукции.

Пожар 2014 г., казалось, перечеркнул все надежды не только музея на будущее здания. В течение нескольких дней мы наблюдали за потоком пожилых горожан, шедших к зданию, чтобы попрощаться. Они плакали и обнимали его стены, прощаясь со зданием, как со старым другом. Это вдохновило нас, продолжать отстаивать сохранение здания-памятника на его историческом месте. После поджога прошло 5 лет, но двухэтажное здание упорно продолжает стоять, не разрушаясь, несмотря на все чаяния его недоброжелателей.

Возникает ряд вопросов: 1) Какие цели преследует общество, признанное сохранять памятники; 2) Какими мотивами они руководствуются; 3) Почему бездействуют органы исполнительной власти, призванные регулировать вопросы соблюдения норм федерального законодательства?

У нас есть договоренность с Институтом мерзлотоведения им. П.И. Мельникова СО РАН согласовать границы по разграничению земельных участков двух объектов культурного наследия. Музей также выступает за сохранение этого удивительного комплекса из двух объектов культурного наследия Федора Егоровича Шергина. Нам всем вместе надо найти консенсус, разработать стратегию в современном правовом решении всех проблем строительных работ.
Напомню ст. 3.1. ФЗ-73 о неотделимости исторического места от памятника: «территория и границы объекта культурного наследия регионального (не только федерального – А.Р.) значения связаны с ним исторически, функционально и являются его неотъемлемой частью». Поэтому в Кремле, показывая пример после появления именно ст.3.1. Федерального закона-73 от 25.06.2002 г. «Об объектах культурного наследия (памятниках истории и культуры) народов Российской Федерации» снесли корпус, построенный в 1930-е гг., потому что он был возведен на фундаменте снесенного тогда Чудова монастыря, который сейчас возрождается на своей исторической территории!

Музей считает нужным заявить, что сохранение единого комплекса объектов культурного наследия, расположенных на углу улиц Кулаковского и Ярославского, станет выдающимся вкладом в идею сохранения и развития исторической части г. Якутска. Необходимо произвести независимую экспертизу самого здания, технического состояния фундаментов и грунтов, для соблюдения «красной линии».

Но ведь здание-то строилось задолго до появления понятия «красной линии, и, к слову, в течение своей долгой эксплуатации никак не задевало расположенную по соседству «Шахту Федора Егоровича Шергина». Он же не завещал на месте прогимназии устроить сквер с автостоянкой? Если бы еще в советский период городские власти не перенесли Башню Дыгына (Восточную надвратную башню Якутской крепости) с исторического места, она, несомненно, сохранилась бы, создавая собой неповторимый городской ландшафт, сохраняя дух старого Якутска.

Настало время, когда мы все сообща, должны действовать в интересах сохранения памятников истории и культуры. А не разрушать сохранившиеся исторические архитектурные ансамбли г. Якутска в угоду фантазиям «деятелей», преследующих свои явно невысокие цели.

Аиза Петровна Решетникова,
директор ГБУ РС (Я)
«Музей музыки и фольклора народов Якутии»,
народная артистка РС (Я),
кандидат исторических наук,
заслуженный работник культуры РФ,
лауреат премии (Золотая медаль) Фонда Ирины Архиповой

ДЬОКУУСКАЙ КУОРАТТААҔЫ ЭР ДЬОН ПРОГИМНАЗИЯЛАРА КИМИЭХЭ МЭҺЭЙДИИРИЙ?

Саха республикатын култуураҕа нэһилиэстибэтин Департамена уонна Бүтүн Россиятааҕы история уонна культура пааматынньыктарын харыстыыр уопсастыба (мантан аллара БРИКПХУо) Саха республикатааҕы салаата " Саха сиригэр кыраайы үөрэтии боппуруостара: историко-культурнай уонна айылҕаттан бэриллибит нэһилиэстибэни харыстааһын боппуруостара" диэн научнай-практическай конференцияны кулун тутар ый 22 күнүгэр тэрийэн ыытта. Бу тэрээһиҥҥэ кыттарга ыҥырыылаах ыалдьыт РФ БРИКПХУо Киин Сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Артем Демидов конференция бары кыттыылаахтарын эҕэрдэлээн туран, ыҥырыылаах официальнай дьон (А.А. Григорьева, Н.А. Макаров, А.С. Борисов), ону сэргэ общественность, бары кыттыылаахтар иннилэригэр историко-культурнай нэһилиэстибэ объектарын арыйыы уонна харыстааһын дьоһуннаах суолтатын өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Бу тэрээһин туһунан республика суругунан уонна көрдөрөр-иһитиннэрэр ньымаларынан киэҥник сырдатыллан турар.

Кулун тутар ый 22 күнүгэр тэрээһини тилэх баттаһа интернет ситимин нөҥүө "SAKHALIFE" уонна "Якутия 24" портал " Дьокуускай куораттааҕы Шергин шахтата экстремальнай туризм объегынан буолуон сеп" диэн биир халыып репортаж оҥорон таһаарбыттара. Биллэн турар, республикабыт туһугар бу сөптөөх да, суолталаах да дьыала. Ол эрээри Москубаттан кэлбит ытыктабыллаах ыалдьыт Артем Демидов Ф. Шергин атыыһыт шахтатыгар сылдьан, көрөн-истэн баран «Шергин шахтата пааматынньык буоларын быһыытынан, бу объегы хайдах туһанар уонна салгыы экстремальнай туризмҥа да тоҕоостоох оҥорор уонна харыстыыр туһунан өйдөбүл баар буолуохтаах. Бу объекка ыга чугас умайбыт мас дьиэ баар. Онон бу икки объект хайдах сэргэ туруохтарын бэлиэтээн туран этэбин",- диэн этиитин киһи дьиктиргиир да, абара да истэр.

Ыалдьыт маннык судургу этиититтэн сылыктаан, баһаам элбэх ааҕааччы бу ханнык эрэ баһаартан эмсэҕэлээбит туох да суолтата суох дьиэ туһунан этэр эбит диэн өйдүөн сөп. Оттон ол баар дьиҥи кытары сөп түбэспэт. Киин куораппыт олохтоохторо бу умайбыт мас дьиэ уруккута Дьокуускай куораттааҕы эр дьон прогимназиялара буоларын бэрткэ билэллэр. 2014 сыллаахха атырдьах ыйын 19 күнүгэр куһаҕан санаалаах киһи соруйан умаппытыттан эмсэҕэлээбит бу дьиэ Культурнай нэһилиэстибэ объектарын Биир уопсай государственнай реестрыгар киллэриллибит история уонна республиканскай суолталаах культура пааматынньыга буолар (№ 141710834030005) уонна "Саха сирин норуоттарын музыкатын уонна фольклорун Музейа" СР Государственнай бюджетнэй тэрилтэтин быһаарыылаах салайыытыгар сылдьар.

1873 сыллаахха икки этээстээх үөрэнэр дьиэни тутан, үлэҕэ киллэрии Дьокуускай куорат историятыгар биир бэлиэ, дьоһуннаах түгэнинэн буолбута. Дьокуускай куораттааҕы эр дьон прогимназиялара өр сылларга Саха сирин ыччаттарыгар киин Россия уонна Сибиир үрдүк үөрэхтэрин кыһаларыгар тиийэн үөрэнэллэригэр киэҥ суолу тэлбит үөрэх соҕотох тэрилтэтинэн буолар. Бу прогимназияттан куорсун анньынан, билии-көрүү, күүс-кыах эбинэн, элбэх ыччат наука үрдэлигэр тахсыбыта. Кинилэр ортолоругар аан дойдуга да аатырбыт өркөн өйдөөхтөр бааллар. Элбэхтэн аҕыйаҕы ааттаатахха, синтетическай каучугу айбыт биллиилээх учуонай И.Л. Кондаков (Эстония Тарту куоратын университетыгар киниэхэ памятник турар), этнограф Г.В. Ксенофонтов, Л.В. Киренскай; бу прогимназияҕа В.В. Никифоров-Күлүмнүүр, П.А. Ойуунускай, М.К. Аммосов, П.Х.Староватов, саха интеллигенциятын үтүөтүк аатырпыт онтон да атын дьон кэрэмэстэрэ, саха литературатын, наукатын, искусствотын төрүттээччилэр, ол иһигэр саха государственноһын төрүттээччилэр өй-санаа, билии-көрүү өттүнэн ситэн-хотон тахсыбыттара. Хомойуох иһин, кинилэртэн үгүстэрэ репрессияҕа түбэспиттэрэ. Бу үөрэх тэрилтэтигэр директорынан уонна учууталынан Саха сиригэр норуот үөрэҕириитин биллиилээх деятеллэрэ П.А. Гандзяцкай, А.А. Гайонов, Е.Ф. Шелленберг, К.Д. Жукович, В.А. Кириллов үлэлээн ааспыттара.

Сэбиэскэй кэмҥэ бу дьиэҕэ Конкиин куораттааҕы оскуолата, рабфак, уопсай үөрэхтээһин 3№-дээх орто оскуолата, Пединститут, Сахгосударственнай университетын факультета, байыаннай кафедра, олор кэннилэриттэн СГУ инженернай-техническэй факультетын библиотекатын фондата үлэлии сылдьыбыттара.

Архитектура өттүттэн ылан көрдөххө, бу дьиэ бүтүн Сибииргэ уонна Дальнай Востокка бастакы уонна ХIХ үйэттэн ордон турар гражданскай суолталаах соҕотох икки этээстээх дьиэ буолар. Бөдөҥ тутуу тааһыттан курдуу акылааттаах бу дьиэ ол саҕанааҕы инженердэр ирбэт тоҥ буорга хамсаабат курдук дьиэ тутуутун бары боппуруостарын ситиһиилээхтик быһааралларын чаҕылхай туоһутунан буолар. Мантан көстөрүнэн, бу икки этээстээх дьиэ XIX үйэ саҕана ирбэт тоҥҥо мастан тутуу уонна инженернэй толкуй бэртээхэй холобурун быһыытынан улахан историческай суолталаах.

Бу дьиэ саҥардыллыахтааҕын (реставрация) туһунан боппуруос Музейга бэриллиэҕиттэн ыла, а.э., 2008 сылтан турар. Оттон 2014 сыллааҕы баһаар кэнниттэн бу дьиэ чөлүгэр түһэриллиэхтээҕин (воссоздание) туһунан учредительбит - СР Культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министерствотыгар, РФ Культураҕа Министиэристибэтигэр тиийэ туруорсабыт. Ол хардатын Музей өйөнүллүөхтээҕин туһунан элбэх суругу туппуппут, үгүс оробуочай хамыыһыйалар тэриллибиттэрэ, мунньахтар

буолаллар, оттон бюджекка хаһан даҕаны бу объекка ананан үп көрүллүбүтэ суох!

История бэйэтэ дьаһайбытынан, Кулаковскай уонна Ярославскай уулуссалар быһа охсуһан ааһар муннуктарыгар, куораппыт историятын кэрэһэлиир сирбит тутаах мэҥэ бэлиэлэрэ буолан 3 пааматынньык сэргэ тураллар: федеральнай суолталаах объект - Ф.Е.Шергин шахтата (1828с.), ону кытта республиканскай суолталаах объектар - Дьокуускай куораттааҕы эр дьон прогимназияларын икки этээстээх мас дьиэтэ (1873с.) уонна Реальнай училище дьиэтэ (1908с.). Алясканы баһылыыр Российскай-Американскай хампаанньа хонтуоратын управляющайа Федор Егорович Шергин Бэйэтин бас билиитигэр баар сиргэ 116,6 миэтэрэлээх, билигин "Шергин шахтатынан" биллэр, дириҥ холуодьаһы хастарбыт. Бу дьикти киһи өлүөн иннинэ шахтаны тулалыыр сирин Прогимназия тутуутугар анаан босхо биэрбит. Итинтэн ситимнээн, бу үтүө санааны өйөөн өртөн харчы хомуйбут общественность күүһүнэн 1873 сыллаахха тутуллан бүппүт дьиэ билии-үөрэх кыһата буолан аанын тэлэччи аспыт. Көстөрүн курдук, түбэһиэхчэ буолбатах, дьылҕа анаан дьаһайыытынан бу үс ураты бааматынньык арахсыбаттыы сэргэстэһэ тураллар!

Куораппыт бүгүҥҥү дылы сайда, үүнэ, кэҥии турар, онон бу 3 тутуу куорат саамай сүрэҕэр, бары өттүттэн ылан көрдөххө, сорох дьону ымсыырдыах курдук үтүө сиргэ тураллар. 2014 сыллаахха атырдьах ыйын саҥатыгар Музей рейдерскэй ыгыыга -хаайыыга түбэһэн турар. Ол курдук, биир тутуу тэрилтэтин бас билээччи Прогимназия историческай суолталаах икки этээстээх дьиэтин көтүрү тардан баран, ол оннугар Оҕону оонньотор киини тутуон олус баҕарбыта. Биһигини кытары кэпсэтэ, көрдөһө, оннооҕор куттуурдуу да быһыыланан Прогимназия турар сирин ыла сатаабыттара. Онтон, дьэ, атырдьах ыйын 19 күнүгэр, силиэстийэ быһаарбытынан, хайа эрэ куһаҕан санаалаах киһи историческай сыаннас буолан турар дьиэҕэ уот анньан кэбиспитэ! Биһигини ол саҕана "Инструкция о порядке учета, обеспечения сохранности, содержания, использования и реставрации недвижимых памятников истории и культуры" диэн Ирдэбил 50 уонна 52.1., ФЗ-73 ыстатыйалара уонна 65-76 пп. быыһаабыттара. Итилэргэ бааматынньык-дьиэлэргэ государственнай музейдар уонна историко-культурнай заповедниктар эрэ үлэлиэхтэрин сөбүн туһунан этиллэр. Ити ФЗ-73 ыстатыйҕа тирэҕирэн, Татарстаҥҥа музейдар уонна заповедниктар материальнай базаларын бөҕөргөтүү ыытылларын көрө-истэ сылдьан ымсыырарга эрэ тиийиллэр.

Ол саҕана биһиги көнө санаабытыгар Бүтүн Россиятааҕы история уонна культура бааматынньыктарын харыстыыр уопсастыба Саха сиринээҕи салаатын салайааччытыгар Р.В. Васильевка илии баттаан, өйүүрүгэр көрдөһөн, официальнай сурук бэлэмнээн тиийбиппит. Онтон арай сөҕө, дьиктиргии кини үрдүк трибуналартан уонна интервьюларыгар

Прогимназияны көмүскээччи буолан уоттаах-төлөннөөх тыллары хорсуннук этэрин истибиппит. Хомойуох иһин, Прогимназия дьиэтин урусхалтан дьиҥ быыһаабыт Музей туһунан биир да тыл этиллибэтэҕэ. Билигин биһиги Дьокуускай куораттааҕы эр дьон прогимназияларын историческай миэстэтиттэн "көһөрүүнү" утарсабыт! Оттон ким ити историяҕа, культураҕа улахан суолталаах бааматынньыгы көһөрүөххэ диэн этии киллэрбитэй? Бүтүн Россиятааҕы история уонна культура бааматынньыктарын харыстыыр уопсастыба Саха сиринээҕи уонна Дьокуускай куораттааҕы салааларын салайааччылара Р.В. Васильев уонна А.А. Высоких. 2018 сыллаахха "Якутск вечерний" хаһыат баһаартан эмсэҕэлээбит Прогимназия турар сиригэр массыына тохтуур парковкатын уонна сувенир атыылыыр ларёктары оҥоруохтарын туһунан кинилэр иккиэн бииргэ былаанныылларын бэчээттээн турар.

2014 сыллааҕы баһаар Прогимназия дьиэтин үтүө инникитигэр Музей эрэ эрэлин туора соппут буолбатах. Хас да күн устата ити ытык сиргэ куораппыт саастаах олохтоохторо Прогимназия дьиэтин кытары бырастыылаһа субуспуттара. Кинилэртэн үгүстэрэ ытамньыйар, мас истиэнэлэри истиҥ доҕордорун кэриэтэ ытыстарынан сылаастык-сымнаҕастык имэрийэр, бырастыылаһар тылы сибигинэйэр этилэр... Ити барыта бу история бааматынньыгын харыстыыр, бэйэтин ытык миэстэтигэр хаалларарга туруорсар биһиги санаабытын күүһүрдүбүтэ. Бу ытык дьиэни умата сатаабыттарын кэнниттэн 5 сыл ааста. Оттон дьиэ турбутун курдук чиҥник турар, хата, суулларын кэтэһэр дьон кэтэхтэрэ элэйэн эрдэҕэ...

Мантан ситимнээн биһиэхэ кэккэ ыйытыктар үөскээтилэр:

1) Пааматынньыктары харыстыыр аналлаах уопсастыба ханнык соругу ситиһэ сатыырый?

2) Кинилэр ханнык санаанан салайтаралларый?

3) Федеральнай сокуон тутуһуллар боппуруостарын быһаарар Ситэриилээх былаас уорганнара манна харахтарын тоҕо сабалларый?

РНА ХС И.П. Мельников аатынан Ирбэт тоҥ иститутун кытары биһиги культурнай нэһилиэстибэ 2 объега турар сирдэрин учаастагын арааран кыраныыссалыыр туһунан сөбүлэһии түһэрсибиппит. Итини сэргэ, Музей Ф.Е. Шергин хаалларбыт икки объегыттан турар культурнай нэһилиэстибэтин ураты комплекс быһыытынан булгуччу харыстыыры туруорсар. Биһиги бары биир санааҕа кэлэн, сокуон нуормаларын тутуһан, тутуу үлэтин боппуруостарыгар аныгы ирдэбилгэ сөп түбэһэр быһаарыыны ылыныах тустаахпыт.

Санатыахпын баҕарабын: ст. 3.1. ФЗ-73 пааматынньык историческай миэстэтиттэн араарыллыбатын туһунан: "региональнай

(федеральнай эрэ буолбатах - А.Р.) суолталаах культурнай нэһилиэстибэ үөскээн турбут сирэ уонна ол сирин кыраныыссалара кинини кытары историческай уонна функциональнай ситимнээхтэр, ону кытта кини быстыспат сорҕото буолаллар". Ол иһин Кремльга, 25.06.2002 с. тахсыбыт ст.3.1. ФЗ-73 "РФ норуоттарын Культурнай нэһилиэстибэтин объектарын (история уонна культура пааматынньыктара) туһунан сокуоҥҥа олоҕуран, 1930 сыллаахха тутуллубут корпуһу көтүрбүттэрэ, тоҕо диэтэххэ, кини онно турбут, онтон көтүрүллүбүт Чудов манастыыр акылаатыгар салгыы тутуллубута. Чудов манастыыр билигин бэйэтин историческай миэстэтигэр хаттаан тутуллар! Кулаковскай уонна Ярославскай уулуссалара быһа охсуһар муннуктарыгар турар Культурнай нэһилиэстибэ биир кэлим комплекстарын харыстааһын Дьокуускай куораппыт историческай миэстэлэрин харыстааһын уонна сайыннарыы идеятыгар уһулуччулаах кылаат буоларын чорботон бэлиэтиири Музей наадалааҕынан ааҕарын биллэрэр. "Кыһыл линияны" тутуһар туһуттан тутулуга суох экспертизаны Прогимназия дьиэтигэр бэйэтигэр, акылаатын уонна ол аннынааҕы сир техническай туруктарыгар ыытар булгуччулаах. Бу икки этээстээх дьиэ "кыһыл линия" баар буолуон быдан иннинэ тутулуннаҕа уонна, манна даҕатан эттэххэ, сүүс биэс уонтан тахса сыл устатыгар аттыгар баар "Шергин шахтатын" ханан да таарыйбакка турдаҕа. Федор Егорович Прогимназия дьиэтин оннугар массыына тохтоон турар сирин онорорго кэс тылын эппэтэҕэ буолуо дии? Өссө сэбиэскэй кэм саҕана куорат салалтата Дыгын башнятын (Дьокуускай кириэппэһин илиҥҥи боруота үрдүнээҕи башнятын) историческай миэстэтиттэн көһөрбөтөҕө буоллар, куораппыт ураты мэҥэ бэлиэтэ буолан, аны да туруох этэ. Дьэ, оччоҕо былыргы куорат сылаас тыына аны да, кырдьык, илгийэн ааһарга дылы буолуох этэ.

Биһиги киин куораппытыгар аҕыйах кэмҥэ олорон ааһар "деятеллэр" тылларыгар киириммэккэ, Дьокуускай куораппытыгар ааспыт үйэлэртэн ордон хаалбыт архитектура историческай ансаамбылларын көтүртээбэккэ, турар сирдэриттэн симэлиппэккэ, историябыт уонна культурабыт пааматынньыктарын харыстыыр, үйэтитэр туһугар бары бииргэ түмсэн үлэлиир кэммит кэллэ.

Аиза Петровна Решетникова

"Саха сирин норуоттарын музыкатын

уонна фольклорун Музейа"

СР ГБТ директора,

СР народнай артистката,

историческай наука кандидата,

РФ культуратын үтүөлээх деятелэ,

Ирина Архипова фондатын бириэмийэтин

Кыһыл көмүс мэдээллээх лауреата