| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1282]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[557]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[155]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[277]
|
|
ЖКХ, строительство
[133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[225]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[672]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[158]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[111]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[106]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[366]
|
|
История, философия
[243]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[160]
|
|
литература
[42]
|
|
здоровье
[468]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[123]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2025 » Муус устар » 28 » СЭТТЭ ХОҺУУН
СЭТТЭ ХОҺУУН | 08:21 |
СЭТТЭ ХОҺУУН
Үтүөҕэ, көҥүлгэ, кырдьыкка, сырдыкка тардыһыы хас омук аайы баар.
Ыраахтааҕылаах Арассыыйа да холобуругар көрдөххө социал-демократтар Герцен, Чернышевскай, Плеханов о.да.а., кинилэр кэннилэриттэн кэлбиттэр, мэлдьи норуоттарын туһугар олох олорбуттара, охсуспуттара, атыттарга үтүө холобур буолбуттара. Аварец Шамиль норуотун көмүскээн уһун сылларга нуучча батталын утары сэриилэспитэ. Казах Имангельды Иманов, башкир Салават Юлаев Емельян Пугачевка уонна Степан Разиҥҥа холбоһон сэриилэспиттэрэ, батталы утарбыттара. Ханнык да норуот аҕыйах ахсаанын билиммэккэ көҥүлгэ дьулуһарын тохтоппото.
В.И.Ленин: “Великодержавный шовинизм русского народа – эта идеология господствующих классов, стремящихся к подавлению, угнетению, вытеснению, уничтожению других наций, лишению их самостоятельности, разжиганию национальнай вражды, ненависти к угнетенным народам”, - диэн биир үлэтигэр эттэҕэ. Кини атын бары норуоттар санааларын ааҕыстахха, тугу этэллэрин толордоххо, көҥүлү биэрдэххэ эрэ бүтүн Арассыыйаҕа сомоҕолоһуу, биир ньыгыл буолуу ситиһиллиэ диэбит. Ол да иһин саҥа үөскүүр Арассыыйаҕа национальнай боппуруоһу быһаарыыны, нуучча буолбатах, грузин И.В.Сталиҥҥа итэҕэйдэҕэ. Холобур, Саха сиригэр төрүт олохтоох омуктар ыраахтааҕылаах Арассыыйаҕа омук аатырбаттара, “инородецтар” дэнэллэрэ, кинилэри суута-сокуона суох көҥүл дьаһайаллара, баттыыллара, атаҕастыыллара, көлөһүннүүллэрэ. В.И.Ленин этиилэрэ олоххо киирбэтэхтэрэ хомолтолоох, ити ордук дойдуну сабардаабыт иэдээннээх гражданскай сэрии кэмигэр ыардык дьайбыта.
Мин Эдьээн оскуолатыгар үөрэнэр кэммэр бары ытыктыыр Кынаачай кырдьаҕаспыт биир кэпсээнэ бу уһун кэмнэргэ умнуллубаттык өйбөр хатанан сылдьар. Гражданскай сэрии кэмигэр быыһыахтаах-абырыахтаах кыһыл аармыйабыт көкөттөрө олохтоохтору хайдах дьакыйбыттарын, аана суох атаҕастаабыттарын, халаабыттарын туһунан историктар кэлиҥҥи кэмҥэ саҥа чахчылары буллулар, ону үгүстүк сырдаттылар. Ол кэмнэр тыыннаах туоһулара Кынаачай кырдьаҕас кэпсээнэ маннык этэ:
“1922 сыллаахха Дьокуускай бастаанньыстар төгүрүктээһиннэригэр олорбутун истэр этибит. Бастаанньыстар кыһыллар сыыһа дьаһалларыттан, олохтоох дьону көҥүл атаҕастаан, түүрэйдээн барбыттарыттан өрө турбуттар. Ол иһин, икки уот икки ардыгар түбэспит, олохтоох былаас киин сиртэн көмө көрдүүргэ күһэллибит.
Биир улахан этэрээт Иркутскай өттүттэн анархист Н.Каландрашвили баһылыктаах көмөҕө Дьокуускай диэки туруммут. Оттон биир кыһыл этэрээт 128 байыастаах, икки буускалаах, бүлүмүөттэрдээх, обуостаах Охотскайтан Дьокуускай диэки айаннаабыт. Итини Алдан-Маайа улуустара истэ-билэ охсубуттар, эмиэ аҥардастыы атаҕастыы, өлөрө-өһүрэ иһэллэр диэбиттэр. Оччолорго Охотскайтан Дьокуускайга тардыллыбыт телеграф кинилэр сирдэринэн ааһарын туһанан анал этэрээт иһэрин билэ олорбуттар. Алдан-Маайа олохтоох сахаларын, эбэҥкилэрин улахан дьоно хомуна охсон бастаанньыстарга холбоһо барыбыттар. Оҕо-дьахтар уонна чороччу улаатан эрэр уолаттар хаалбыттар.
Олохтоох эбэҥки Уһун Бүөтүр 17 саастаах уола бэйэтиттэн балыс 6 уолу хомуйан кэлэн иһэр кыһыллары тоһуйарга этэрээт тэринэр. Ол 7 ыччат 50 табалаах, бэрдээҥкэ саалаах Охотскай Бэрэбиэс трассатынан кыһыллары тоһуйа аттаммыт. Киэҥ Сибиири, Дальнай Востогу сэриинэн туораабыт, буспут-хаппыт байыастардаах кыһыл этэрээт кинилэри инники туох көһүтэрин билиэхтэрэ баара дуо. Аҥаардастыы айбардыыр санаа баар бөҕө буоллаҕа. Кыһыл этэрээт иннигэр разведчиктара, ортоку - сүрүн күүс, обуос, оттон кэнники туох эмэ буоллаҕына көмүскүүр аналлаах бөлөхтөр буолан испиттэр. Бөлөхтөр хас биирдиилэрэ туспа хамандыырдаах эбиттэр. Байыаннай наука буоллаҕа. Маны барытын эбэҥки уолаттара хайа үрдүттэн көрө, чинчийэ сыппыттар. Кинилэр астарын – таҥастарын тиэммит сыарҕалаах табаларын хайа нөҥүө өттүгэр тэриммит базаларыгар хаалларан баран уучахтарыгар олорон трассаҕа тоһуур оҥоро киирбиттэр. Хас биирдиилэрэ 5-тии ботуруону ытан баран хамаандата суох базаҕа төннөн кэлэргэ сүбэлэспиттэр.
Ол курдук буолбут: уолаттар биэстиитэ ытыыларыгар сыыспаттар эбит, үгүс киһини таппыттар, ол иһигэр хамандыырдар өлөрүллүбүттэр. Уолаттар уучахтарыгар олоро түһээт базаларыгар баран хаалбыттарын кэннэ кыһыллар хойуу тииттээх ойууру бинтиэпкэнэн, пулеметунан өргө диэри ыта сыппыттар. Кинилэр, ол кэнниттэн, сүбэнэн саҥа хамандыырдары талыммыттар уонна салгыы айаннаабыттар.
Бастакы ытыалаһыы кэнниттэн уолаттар санаалара бөҕөргөөбүт да, оҕо эрдэхтэриттэн булка эриллибит, сыыһа ыппат бэйэлэрэ буускаттан чаҕыйбыттар. Онуоха саамай кыраларын этиитинэн буускалары сыарҕаҕа соһон иһэр аттары охтортуурга диэбиттэр. Иккис тоһуурдарыгар буускалары уонна сэрии сэбин тиэммит сыарҕалары соһон иһэр аттары барыларын охторбуттар уонна уучахтарыгар олороот хайа уҥуор баар базаларыгар кэлбиттэр. Оттон кыһыллар эмиэ өргө диэри тыа диэки ытыалыы сыппыттар. Ити кэнниттэн сэттэ хоодуот өссө хаста да тоһуур оҥорон аттары барытын суох оҥорбуттар. Ордубут кыһыллар буускаларын, бүлүмүөттэрин хаалларан салгыы өйүө эрэ сүгэһэрдээх бытархан тымныыга халыҥ хаарынан айанныы сатаабыттар. Ааллаах Үүн симиэбийэтигэр 40 эрэ тобохторо кэлбит уонна астара бараммытын кэннэ ыстыыктаах сааларын хаарга батарыта анньаат илиилэрин өрө ууммуттар, бэринэллэрин эппиттэр. Уолаттар хайаттан түһэн саалары хомуйбуттар уонна бу дьону ыраах түҥ тайҕаҕа ханна соһо сылдьыахпытый диэн Ааллаах Үүн кытылыгар киллэрэн ытыалаан кэбиспиттэр.
Ити кэнниттэн хамандыырдара, Уһун Бүөтүр уола дьонугар туһаайан эппит: ”Доҕотторуом! Дойдубутун, дьоммутун өлөрө кэлбит өстөөхтөртөн көмүскээтибит. Кинилэри ким да манна ыҥырбатаҕа, бэйэлэрэ кэлбиттэрэ, өлөртүү. Өйдөөҥ! Ким салаах өлөртүү кэлбит, саалаахтан самныаҕа! Куруутун оннук буолуоҕа. Биһиги кыайдыбыт! Норуоппут эһигинэн киэн туттуо, номох оҥостуо! ”.
10 сыл ааспытын, гражданскай сэрии бүппүтүн кэннэ бу сэттэ хоодуоту чекистэр сордообуттара-муҥнаабыттара, кинилэр ааттара ааттаммат буолбута, ол эрээри норуот кинилэр үтүө сырыыларын хаһан да умнубатаҕа”.
Кынаачай ити кэпсээнин истэн баран сөхпүтүм уонна оскуолаҕа учууталбыт Иван Строд кинигэтигэр атыннык суруллубутун аахпытын санаабытын. Ону оҕонньорго эппиппэр кыыһырбыта уонна онно сымыйанан суруллубутун эппитэ. Иван Строд кинигэтигэр үрүҥ бандьыыттар оҕолор буолбакка улахан сиппит дьон этилэр уонна кыахтарын сүтэрбит кыһыллары сордоон-муҥнаан өлөрбүттэрэ дэнэр. Оттон мин, оскуола оҕото, кырдьыгы сымыйаттан хайдах араарабын диэн санааҕа түспүтүм.
Атласов Иван Михайлович, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр өлбүт буойун оҕото, үлэ бэтэрээнэ, Саха АССР үтүөлээх тутааччыта.
27.04.2025с.
|
|
Category: История, философия |
Views: 300 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 2 Ыалдьыттар (гостей): 2 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
