| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1282]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[557]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[156]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[277]
|
|
ЖКХ, строительство
[133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[226]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[672]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[158]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[122]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[107]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[368]
|
|
История, философия
[244]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[164]
|
|
литература
[42]
|
|
здоровье
[468]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[123]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2025 » Бэс ыйа » 30 » Ыт ыһыахха сылдьыбата
Ыт ыһыахха сылдьыбата | 18:09 |
Ыт ыһыахха сылдьыбата
Былыргы сэһэн кэпсииринэн, ыт уонна киһи мөккүһүүлэригэр киһи ыты андаҕайарга күһэйэр. Онтуката ыһыах кэмигэр буолар эбит. Ыт андаҕартан куттанан ыһыахха сылдьыбат буолбут.
Ыһыах кэмигэр ыттары баайаллар. Ыт быатын быһа кирэн эбэтэр быһа тардан ыһыах кэмигэр ойуун суолун быһа хаамтаҕына, ойуун өлөр.
Ыттаах киһи булчут киһи. Онтон саха сүрүннээн сүөһү иитэр киһи. Ол иһин ыты ыһыахха сырытыннарбат буолбуттар. Ыты ыһыахха сырытыннарбаттарын матырыйаалынай төрдө – ыһыах аһа сиргэ тэлгэтиллэр.
Ыты ыһыахха сырытыннарбаттара диэн биир төрүттээх. Ас сиргэ тардыллар. Ыт ону сиэн кэбиһиэн сөп.
Ыкка сыһыан икки өрүттээх. Биир өттүнэн, саха ыты киһиэхэ хайдах да тэҥнээбэт. Ыт сиэрэ-майгыта суох харамай курдук көстөр. Ыты ыһыахха букатын сырытыннарбаттар. Ыт уопсайынан үүтү уонна кымыһы иһиэ суохтаах. Онтон иккис өттүнэн, ыт Айыыһыттаах кыыл курдук көстөр. Ыт кибиҥиирэ, ииктиирэ барыта оҕону тардыы курдук көстөр.
Саха итэҕэлэ этэринэн, сүөһүлэр, кыыллар бары үс куттаахтар. Ол гынан баран ити үс куттара арахсыбакка бииргэ сылдьар. Ол түмүгэр өҋдөрө туспа арахсыбат. Ону-маны киһи курдук өйдүүр буолбатахтар. Ыт итинник хаачыстыбалаах.
Биһиги ыты Айыы кыылын курдук көрөбүт.
Үчүгэй ыт бэйэтэ ыһыах түһүлгэтигэр киирбэт буолар. Иччитин түһүлгэ тахсыытыгар манаан күүтэн сытар.
Ыт айыылара:
– Норолуйа.
– Моролдьун.
– Дуодаан.
Тэрис.
Ыты хамаандалыыр тыллар:
– Дарах, тарах (Аллыаха), нах (Аллараа Халыма) – ыт көлөнү хаҥас диэки салайыы.
– Потку (Аллайыаха), тоох (Булуҥ) – ыт көлөнү уҥа диэки салайыы.
– Тоой (Аллараа Халыма), таай (Булуҥ) – ыт көлөнү тохтотор тыл.
– Подлуо (Ааллараа Халыма) – ыт көлөнү көнөтүк барарга соруйуу.
Көлө ытын үлэтэ
Кыһыҥҥы кэмҥэ:
– Оту-маһы таһыы.
– Булду таһыы.
– Паастары кэрийии.
– Таһаҕаһы тиэйии.
– Дьону тиэйии.
– Сайыҥҥы кэмҥэ:
– Тыыны күөлтэн күөлгэ соһуу.
Ахсынньы
Ыкка сыһыан сүрүн быраабылалара:
1. Ыт Айыыһыта Норолуйа Айыыһыттартан саамай кырдьаҕастара буолар.
2. Ыты өлөрбүт киһи киртийэр (ыт оҕотун хаарга көмүү, ыт оҕотун ууга быраҕыы аньыы быһыытынан ааҕыллыбат). Ыты өлөрбүт киһи атыыр сылгыны аттаабат. Үс ыты өлөрүү киһини өлөбүккэ тэҥнэнэр.
3. Ыт ыһыахха киирбэт.
4. Ыт кымыһы, үүтү испэт. Бу үгэс былыр кэһиллибитэ. Ыт оҕотун үүтүнэн аһаталлара. Ыкка бөлөнүйбүт үүтү биэрэллэр. Онон бу үгэс билиҥҥи кэмнэ хаалбыт үгэһинэн биллэр.
5. Киэһэ ыты аһаппакка утуйар аньыы.
6. Иитиэх ыты кырбыыр аньыы.
7. Ыт Айыыһыты тардар. Киһи оҕолонуон сөп.
8. Ыт көтөр түүтүн, хатырыгы, инчэҕэй тириини тэпсэрэ аньыы. Маннык буолаҕына, кыыл төрдө тиэрэ хайыһар.
9. Ыт ымыылаах буолар. Ол аата киһини абааһыттан харыстыыр.
10. Байанай биир көмөлөһөөччүтэ Чаадай диэн. Кини сыһыннаҕына, ыт булчут буолар.
11. Ыкка туустаах ас бэриллибэт. Уопсайынан, ыты туспа астаан аһатыллар.12. Ыт үөрэхтээх буолуохтаах.
Сэтинньи
Чэччийии
Ыты күн аайы ыытан таһырдьа чэччитиллэр. Ыт ону олус сөбүлүүр. Хаамтарыллар, сүүрэн оонньонуллар. Ону-маны быраҕан аҕалтарыллар.
Маны хаһан баҕарар о4орторуллар.
Ыт алгыһа
Ыт иччитэ
Чаадай Боллох
Бэттэх-бэттэх көр,
Чык-чык-чык!
Төгүргэһи төгүрүйэн,
Силиһи сирийэн,
Сыгынаҕы сыыйан,
Дулҕанан дугунан,
Холлороон устун
Холгураатым,
Халлараан устун
Халаһыйдым,
Буом уол,
Ааҥҥын тэлэй,
Буомча кыыс
Суолгун тобул,
Аналлаах иччитигэр
Сыһыардым,
Тустаах тойоҥҥор
Баайдым,
Сыалыһар быара
Буолан сылаанньый,
Үүс-киис тириитин
Кэтэн мөлбөй!
Дом!
Ахсынньы
Ыты тутуу
Ыты кыһын тутуу икки өрүттээх:
– Дьиэҕэ тутуллар.
– Таһырдьа тутуллар.
Сорох ыт кыһын дьиэҕэ киирэ-тахса сылдьар буолар. Үксүн дьиэҕэ хоннороллор. Дьиэҕэ киирэ-тахса сылдьар ыт тымныйан ыалдьыан сөп.
Онтон сорохтор тымныы саҕаланыаҕыттан ыты дьиэҕэ киллэрбэттэр. Итинник ыт түүтэ үчүгэйдик үүнэр, дьиэҕэ киирэ сатаабат буолар. Тымныыны уйар.
Ыт түүлгэ көстүүтэ
Сорох дьон былыргыттан ыттаах буолаллар. Бу ойуун ыта. Ойуун кырыыһы эппититтэн үөскүүр. Маны үөрү араарыы туомунан эрэ араарыахха сөп.
Ханнык баҕарар киһини эккирэтэр туох эмэ куһаҕан санаалаах киһи түүлгэ ыт буолан көстөр. Манна туох да оҥоһуллубат. Улаханнык куттанар киһиэхэ күрүөтүн оҥоруохха сөп.
Ыты таҥыннарыы
Былыр ыты таҥыннарбат этилэр. Онтон аныгы кэмҥэ сорохтор ыттарын улахан тымныыга таҥыннараллар:
– Ыкка этэрбэс кэтэрдэллэр.
– Ыстаан кэтэрдэллэр.
– Сон кэтэрдэллэр.
Ыты бастаан көрүү
– Ыт оҕотун балачча улаатыар диэри ийэтигэр көрдөрөллөр. Ол гынан баран ыт оҕотун кыратыгар да ылаллар.
– Ыт кыра оҕотун дьиэҕэ туталлар. Уйа оҥороллор. Сотору-сотору ыйылыыр. Тоҥон уонна аччыктаан ыйылыыр. Тахсан киирэр сирин үөрэтиллэр. Үүтү эмтэриллэр. Күн аайы таһырдьа таһааран чэччитиллэр.
Ыт оҕото улаатыыта
– Ыт оҕото улааттаҕына, ыйылаабат буолар.
– Этинэн аһатыллар.
– Аатын билэр буолар.
– Дьиэтигэр үөрэтиллэр.
– Күн аайы чэччитиллэр.
– Хамаандаҕа үөрэтиллэр.
Ыт ааттара
– Суорук.
– Тыһыҥаҋ.
– Күөттэ.
– Кэрэмэс.
– Көтүппэт.
– Баһырҕас.
– Моойтурук.
– Кыыстара.
– Уоллара.
– Үнүгэс.
– Хардас.
Уо.д.а.
|
|
Category: Ыһыах, олоҥхо |
Views: 37 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 3 Ыалдьыттар (гостей): 3 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
