| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[263]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1282]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[840]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1208]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[400]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[557]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[155]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[294]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[277]
|
|
ЖКХ, строительство
[133]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[225]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[672]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[380]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[158]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[111]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[23]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[106]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[366]
|
|
История, философия
[242]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[160]
|
|
литература
[42]
|
|
здоровье
[468]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[123]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2025 » Кулун тутар » 25 » 1676 сыллаахха Маһараны уонна Нохтону кытта мэҥэ киһитэ Тиэрэн Өһүргээйэп барбыт.
1676 сыллаахха Маһараны уонна Нохтону кытта мэҥэ киһитэ Тиэрэн Өһүргээйэп барбыт. | 17:02 |
| [19:54, 20.03.2025] : Тэрис.
1676 сыллаахха Маһараны уонна Нохтону кытта мэҥэ киһитэ Тиэрэн Өһүргээйэп барбыт. Мэҥэ оччолого улахан улууһунан ааҕыллар быһыылаах. Ол иһин киһи ыллахтара. Тиэрэн Өһүргээйэп ыраахтааҕыга тиийэн баран оһуокай эппитэ биллэр.
Мэҥэ аҕатын уустара:
-Алтаннар
-Мэлдьэхсилэр.
-Тараҕайдар
-Чалҕаалар
-Мооруктар
-Баатаралар
-Дьаҥхаадалар
-Дьабыллар
-Араҕастар
-Холгумалар
-Мөҥүрүөннэр.
-Тулагылар
-Доллулар
-Тулагылар.
[20:08, 20.03.2025] Таҥ Бүө: 1918 сыл бэс ыйын 1-кы күнүгэр, Норуот Хамыһаардарын Сэбиэтэ «О реорганизации и централизации архивного дела в РСФСР» диэн декреты ылыммыта.
Бу докумуон, биһиги дойдубутугар архыыпка сыһыаннаах дьыаланы барытын сокуон иһинэн көрүүгэ киллэрбитэ уонна туох баар тэрилтэлэргэ сытар докумуоннар биир Государственнай архивнай пуонда буолтара. Архыыптар үлэлэрин ирдэбилэ ити кэм кэннэ күүһүрбүтэ, норуокка уонна норуот хаһаайыстыбатыгар бэт элбэх көмөнү аҕалар буолтара. Ол курдук, социальнай ыйытыктары толорууга үлэ элбээбитэ. Ол иһинэн, бүтэһик кэм, дьон-норуот ыккардыгар муода буолбут аҕа уустар мутуктарын-силистэрин, төрдүлэрин-төбөлөрүн хасыһыы, төрүччүнү быһаарыы эмиэ үксээбитэ.
Төрүччүнү, архыып иһинэн бастаан XIX үйэ саҕаланыытыгар оҥорор буолтара.
XIX үйэ 30-с сылларыгар генеалогия диэн, дьон-норуот төрүччүтүн үөрэтэр билим салаата, историческэй дисциплинэ буола илигэ. Ити иннигэр Разряднай приказ родословияҕа суруйууларын дьяктар оҥорор этилэр, ол кэннэ Петр I эрэ саҕана – Герольдия, ол, эбэтэр, Департамент Герольдии диэн анал тэрилтэ 1917 сыллаахха диэри үлэлээбитэ биллэр.
Сыыйа-баайа XIX үйэ саҕаланыытыгар генеалогияны Татищев, Карамзин, Щербатов, Миллер, Спиридов, Хавский уонна Гасгев диэн учуонайдар үөрэтэн-ырытан киирэн бартара, Арассыыйа үрдүнэн төрүччүнү оҥоруу муодата тэнийбитэ.
Биһи өрөспүүбүлүкэбит Национальнай архыыбыгар, бастакы төрүччүгэ ыспыраапканы (выправканы) Уйбаан Старостин диэн, коллежский секретарь, 1780-с сыллартан Якутскай провинциальнай канцелярия протоколист-канцеляриһа, 1820-с сыллартан 1832 сылга диэри областной архивариус киһи суруйбута биллэр.
Биһи бу ыспыраапкаттан араас тэрилтэлэр, биллэр дьон хайдах үлэлээбиттэрин, тугунан дьарыктаммыттарын билэбит.
«Макросемейнай», ол аата, биир эрэ ыал төрүччүтүн үөрэтэммит, биһи, сахабыт Сиригэр олорор дьон, Арассыыйа атын сирдэриттэн-уоттарыттан тардыылаахтар эбитин билэбит. Ыйыллыбыт докумуоннар тиэкстэриттэн, нуучча дореформеннай орфографията уонна гражданскай скоропиһа, Саха Сиригэр кэлэннэр хайдах быһыылаахтык уларыйтарын кытары быһаарыахпытын сөп буолар.
Кэлин, төрүччүгэ үлэлэр сыыйа-баайа сайдан, дириҥээн, суолталара үрдээн испиттэрэ. Ол курдук, сословнай арахсыыны, дьон-аймах морально-этическай сиэрдээх буолуу тутулун, бэйэ сиригэр олохсуйуутун, хаһаайыстыбаларын баайын-дуолун, дьон кэлиитин-барыытын, төрүөҕүн, нэһилиэктэр, улуустар историяларын, оннооҕор ыарыы-сүтүү, уо.д.а. олох өрүттэрин арыйар буолтара.
Биллэн турар, архыып ааҕар саалатыгар сылдьааччылар – баай, үөрэхтээх, өркөн өйдөөх өттүн буларга дьаныһаллар. Ол өйдөнөр даҕаны. Тоҕо диэтэххэ, төрүччүгэ, дьон, ордук үтүө-мааны киһилэрин булан, ыччатын ол кинилэри батыһарга үөрэтээри көрдүүр буолар.
Омоҕой оҕонньор икки Эллэй Боотур эһэбит саҕаттан тардыылаахтарын билиэхтэрин баҕарар дьон баһаам кэмигэр кэлэн олоробут. Итинник сибиэдэнньэлэри, дьон, ЯНЦ архыыбыттан 4-с нүөмэрдээх Сэһэн Иванович Боло пуондатыттан булуохтарын сөп.
Хомойуох иһин, үһүйээннэргэ олоҕуран кэлэн, мааны дьоннорун булаары гыммыттар кыайан булан биэрбэт түгэннэрэ эмиэ баар буолар. Холобура, ханнык эрэ баай уруута буолабыт диэбиттэрэ, ол баайга хамначчыттаан олорбут буолан хаалаллар, кэлин, биир сиргэ-дойдуга олорбут буолан ол баай дьоно диэн уос номох хаалан хаалбыта биллэн кэлэр.
Ол иһин, бастаан архыып докумуоннарын хаһыах, былыргыны сэгэтэн көрүөх иннинэ, үчүгэйдик – кырдьаҕас, саастаах дьонтон ыйыталаһан-токколоһон, дьону хос ааттарыгар тиийэ билэн, сир-дойду ааттарын, нэһилиэктэр-улуустар арахсыыларын игин бэрт дириҥник чинчийэн-үөрэтэн баран архыыпка кэлиэхтээхпит.
Онуоха, олохпут сайдан, тымныыга игин ыраах хаампакка, архыыпка бэйэтигэр сылдьыбакка эрэн, көмпүүтэр нөҥүө дьиэҕитигэр чэйдии-чэйдии көрүөххүтүн сөп буолан турар. Ол курдук, АИС ЭЛАР АРХИВ диэн модуль баарын, 2020 сылга 4.725 ааҕааччылар киирэн көрбүт буоллахтарына, 2021-кэ, хайыы-үйэ 15.185 киһи киирэ сылдьыбыт, ол, эбэтэр, 3 төгүл элбэх дьон. Описьтары уонна дьыалалары эмиэ сити курдук, 2-3 төгүл элбэх ахсааннаах киһи көрбүт эбит. Оннук курдук сыллата элбии турар дьон.
Төрүччүнү оҥорууну билиҥҥи кэмҥэ дьон барыта биһириир, төрдүлэрин билиэн баҕарар буолла. Өрөспүүбүлүкэ Национальнай архыыбын ааҕар саалатыгар сылдьааччы дьон үксэ төрүччүтүн көрдөөччүлэр буоллулар диэтэххэ да сыыспаппыт буолуо. Утум ситимин билиэн баҕалаахтар күннэтэ элбии тураллар. Былыргыны сэгэтэн көрдөххө, урукку дьыллар уорҕаларын арыйдахха эрэ удьуор ситимигэр баар сырдык-мааны төрүттэри билэн, кинилэр үтүө дьыалалларын батыһарга ыччаты иитиэххэ сөп.
«Генеалогический бум» Саха Сиригэр кэлтэ ыраатта, дьон-аймах баҕа санаатын сөптөөх суолга туруорар, бу, норуокка бэрт туһалаах дьыаланы сайыннарар элбэх сыраны, күүһү эрэйэр. Бу хайысха норуоттарбытын биир дьиэ-кэргэн курдук түмэр сүрүн акылаат быһыытынан билинэн научнай хайысхалардаах тэрээһиннэри ыытар кэм кэллэ.
Маныаха архыып үлэһиттэрэ, общественниктар, краеведтар, биирдиилээн төрүччүнү хасыһар дьоннор түмүллэн үлэлээтэхтэринэ табыллар. Биһи Өрөспүүбүлүкэбитигэр итини барытын саҕалаабыт Константин Ильич Аргунов салайааччылаах «Институт генеалогии и этнологии народов Севера Республики Саха (Якутия)» диэн тэрилтэ ситиһиилээх үлэтин салҕаабыта хас да сыл буолла.
Нэһилиэктэринэн төрүччү электроннай архыыбын оҥорууга судаарыстыбаннай былаас, олохтоох салайыныы уорганнара уонна уопсастыбаннас бииргэ үлэлииллэрин, өбүгэлэрбит духуобунай нэһилиэстибэлэрин холобурдарыгар ыччаты патриотизмҥа уонна гражданственноска иитиигэ угуйуу баар буолуохтааҕын бэлиэтиэххэ баҕарыллар...
|
|
Category: Саха |
Views: 368 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 8 Ыалдьыттар (гостей): 8 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
